Być matką. "Matki" Pavol Rankov

To fundamentalne pytanie, to pytanie o macierzyństwo, od zawsze stanowiło dla mnie zagadkę. Podobno kobiety mają to wdrukowane w sobie, jak to, że oddychają, śpią, czy jedzą. Instynkt macierzyński  jest może nawet silniejszy? Skoro przedkładają życie dziecka nad swoje, musi być.  Zadziwiające, jak doskonale przygotowała to natura.

Obozowa opowieść

Gdy świat ledwie otrząsnął się z wojennych zgliszczy, pojawiła się inna siła, działająca równie destrukcyjnie. Armia Czerwona „wyzwalała” kraje okupowane przez Niemców, wydawała się zbawczą siłą, a potem okazało się, że zbawienie było tylko chwilowe. Nowe porządki i rewolucja polityczno-obyczajowa miały zmienić świat w piękne miejsce, gdzie rządzi głównie siła robotnicza. Jednak budowanie nowego świata polegało głównie na burzeniu całego poprzedniego.

I tak oto każdy kto kolaborował z faszystami mógł mieć pewność odnośnie swoich losów, nawet jeśli naprawdę nie miał z faszystami nic wspólnego: dowody zawsze się znajdą. Zostanie skazany, jeśli będzie miał szczęście, to na śmierć. Jeśli nie, to niestety trafi do łagru. Nie trzeba czytać Sołżenicyna, by wiedzieć, jaki to był inny, okrutny świat. Do tego świata trafia właśnie ciężarna Zuzana, w swojej młodzieńczej naiwności przekonana, że tę pomyłkę szybko da się odkręcić.  Niestety, nie tylko nie udaje się jej odkręcić, ale Zuzanie przyjdzie urodzić i cierpieć z powodu losu swego dziecka jeszcze przez wiele lat. Choć obiektywnie trzeba to przyznać, miała dużo szczęścia.

Życie w socjaldemokracji

Gdy wreszcie amnestia wyzwoli  Zuzanę z niewoli jej nowe życie nie będzie usłane różami. Przekona się, że rzeczywistość w socjaldemokracji bardzo przypomina tę obozową, choć z złagodzonej formie. Ale masa idiotycznych zadań, przykazań, narzuconych zasad, będzie tak absurdalna, że aż niewiarygodna. Jednak nic nie będzie tak ważne, jak konieczność odzyskania syna. I tu również spotka się z żenującą biurokracją, ale także pozna brutalną prawdę o swoim aresztowaniu.

Przerażający jest spokój narracji płynącej z powieści Rankova. Mówienie o brutalnej rzeczywistości obozowej płynie sobie niespiesznym nurtem słów. Śmierć pojawia się obrazami: są one obfite w mróz, głód i strach. Codzienność  przerasta najśmielsze wyobrażenia. Pozostaje tylko niezłomna wola przetrwania, którą umacnia instynkt macierzyński. Zuzanna miała dla kogo przetrwać.

Praca dyplomowa z życia

Z perspektywy lat tamten świat wydaje się jedynie literacki. Jakby istniał tylko w głowach pisarzy, bo przecież tak poza tym jest to świat tak filmowy, że niemożliwe, że istniał. Gdy młoda studentka, Lucia Herlianska, podejmuje się pisania pracy o macierzyństwie w trudnych warunkach i przedstawia historię Zuzany, jednocześnie dotyka tematu, którego nie jest w stanie zrozumieć.  Tak naprawdę swoją pracę dyplomową musi najpierw napisać z dojrzewania, z życia, a później dopiero z wybranego tematu.

Rankov przywołuje przeszłość, ale także wnikliwie przedstawia rzeczywistość, w której pojawia się traktowanie macierzyństwa w sposób skrajnie stereotypowy. I tak docent Voknár, człowiek wykształcony i obyty, jest jednocześnie pełen uprzedzeń  dla, znowu!, przyszłej matki, swojej studentki Lucii, uznając jej stan za absolutnie zaprzepaszczający jej akademicką karierę. Jakby dowód Zuzany nie był przekonywujący. Jakby macierzyństwo było czymś wykluczającym pozostałe sfery życia.

Pavol Rankov, fot. Maciej Margielski, źródło zdjęcia

„Matki” to powieść, w której można odnaleźć wiele tropów, nowych słów i znaczeń, można by o niej opowiadać długo i przywoływać kolejne wątki. Zamiast tego, lepiej po prostu sięgnąć po tę książkę i znaleźć własne tropy i motywy.

"Matki", Pavol Rankov, Przełożył: Tomasz Grabiński, Książkowe Klimaty, Wrocław 2015