"Noweletki" Jerzy Krzysztoń

(...) pisarz jest od tego, aby go ludzie rozumieli. Ale pisarz ma obowiązek dużo rozumieć i narzuca ten obowiązek czytelnikom przez szacunek dla nich (..). *

Przeciąganie dłużej lektury Noweletek spełzło na niczym. Odkładanie po przeczytaniu jednej nowelki, czy wspomnienia, pomagało na początku, ale ostatecznie zawsze jest tak, że ciągle mi mało Krzysztonia, więc ciężko mi było odłożyć po raz kolejny ten skromny zbiorek na półkę. Toteż ponownie przekonuję się, że lektura wszystkiego co napisze Krzysztoń mija mi za szybko, a że mam bolesną świadomość, że jego książek jest niewiele, to i żal większy, gdy ponownie zamykam ostatnią stronę.

Noweletki zgodnie z nazwą są zbiorem króciutkich tekstów, czasami ledwie trzy stronicowych  które zawierają zarówno zalążki na opowiadania jak i wspomnienia Krzysztonia z własnych wypraw czy to reporterskich (jak te do Stanów Zjednoczonych) czy wycieczek z żoną i przyjaciółmi do Grecji, Węgier czy Francji. To co je łączy, to w przeciwieństwie do Cyrografu dojrzałości, zdecydowanie lżejsza tematyka, która dotyczy w większości spotkań z ciekawymi ludzi, o odmiennej narodowości, kulturze, ale tej samej pasji życia i poznawania świata, co sam Krzysztoń i jego znajomi. I tak poznajemy Drobniutkiego, emigranta z Polski, który przemierza świat w poszukiwaniu szczęścia (Drobniutki) Eskimosa, który narzeka na brak "czaju" w bułgarskiej kawiarni (Eskimos na urlopie), Araba, narzekającego na świat i ludzi (Po burgundzie), a nawet Gagarina (Dzień z Gagarinem). Powtarzają się w tym zbiorze opowiadania, które już były drukowane w tomiku Opowiadania indyjskie oraz Cyrograf dojrzałości (Wspomnienie indyjskie, Portret rewolucjonisty, Złote gody, Syn), jednakże nie jest to mankamentem, bo powtórne czytanie tych opowiadań sprawia dokładnie taką samą przyjemność jak czytanie ich po raz pierwszy.

Zdecydowanie wyróżniają się dwa opowiadania - Pierwsza Miłość, oraz Nokturn. Pierwsza miłość, choć to krótka nowela, zajmuje się niebagatelnym tematem, zaborczej, toksycznej miłości, która wyniszcza i zabija wszelkie złudzenia na szczęśliwe zakończenie. Jej wydźwięk jest o tyleż dramatyczny, że dwoje bohaterów rozdzieliła wojna, ich ponowne spotkanie po wyzwoleniu ma w sobie tyle ogromnej nadziei, oczekiwań, że aż trudno uwierzyć, że mogło się przerodzić w takie nieszczęśliwe zakończenie. Nokturn zaś, którego inspiracją była Stormy Weather, piosenka Harolda Alrena, jest niezwykłym opowiadaniem grozy, w onirycznym klimacie, które wywołuje fascynujące wrażenie już od początku. Jest wyróżniające się nie tylko ze względu na fabułę, ale również na dość nietypowy dla Krzysztonia styl.

Jednak żeby nie wypaść na zupełnie nieobiektywną parę mankamentów tych tekstów warto wymienić. Niektóre są zdecydowanie zbyt krótkie i pozostaje wrażenie, że to tylko pomysł, zalążek na opowiadanie, które nie zostało ukończone, albo zakończenie jest nieco na siłę. Niektóre wspomnienia lepiej by wypadły połączone w całość, bez rozbijania ich na takie małe segmenty, co sprawia, że chwilami jest odczucie urywania treści, bądź wyrwania jej z szerszego kontekstu. Mimo tych drobnych wad Noweletki są przyjemną lekturą, nie tylko dla takich oddanych czytelników Krzysztonia jak ja. Myślę, że każdy znalazłby tu jakąś perełkę dla siebie, jakieś opowiadanie szczególnie sobie bliskie, bądź postać, o której trudno zapomnieć. Polecam, jak zawsze!


Noweletki, Jerzy Krzysztoń, Iskry, Warszawa 1980
* str. 128