Karpowicz i jego "Ości"

  Orientacja światopoglądowa: depresja.*

  Zwiódł mnie Karpowicz Sońką okrutnie. Zwiódł, uwiódł, namieszał w głowie, że będzie inaczej (niż w Balladynach i romansach). Toteż popędziłam zakupić i Cud i Ości i przeczytałam i zawiedziona przemilczałam nawet sama przed sobą, że nie, nic nie jest inaczej. Nadal marazm, stagnacja, depresja i nieumiejętność wchodzenia w głębsze relacje. Owszem, Karpowicz ma zdolność diagnozowania współczesności w sposób ironicznie wnikliwy i dogłębny, owszem, posiada dar pisania niesamowity, owszem, czyta się przyjemnie. Ale, ale! Ileż można o tym samym? I oczywiście nie chodzi o to, że Karpowicz pisze tę samą fabułę w Balladynach i romansach, Cudzie i Ościach, ale że pisze o dokładnie tym samym bohaterze zbiorowym. Z dokładnie takim samym zestawem cech, interpretacji rzeczywistości i życiowej indolencji. I gdy się czyta jedną powieść po drugiej to widać to jeszcze wyraźniej. A właśnie ten błąd popełniłam i zaraz po Cudzie przeczytałam Ości. I nie było olśnień. Dobra rada dla czytelników - czytajcie powieści Karpowicza w dużych odstępach czasowych. Ponieważ główny problem tkwi w tym, że Ości to naprawdę kawał dobrej prozy.

  Ości to historia bez historii. Nie ma tu konkretnej o(śc)i fabuły, jest zwykła, (nie)zwyczajna rzeczywistość kilkorga ludzi, których łączą ze sobą naprawdę delikatne powiązania. Ot jedno zna drugie skądś tam, jedno poznało drugie przez przypadek, inne było w jury konkursu w którym brał udział jego facet, a inną dwójkę łączy dziwna przyjaźń. Konstrukcja fabularna przypomina filmy typu Gra w serca, czy Magnolia, wydźwiękiem zaś jest bliższa temu drugiemu. W Ościach podobnie nie ma głównego bohatera, podobnie na początku jesteśmy zagubieni w ilości postaci i planów, ukazanych w jakiejś wyrwanej z kontekstu sytuacji, podobnie śledzimy losy wszystkich bohaterów i dostrzegamy nikłe bądź nieco bliższe powiązania między nimi. I podobnie, każdy czytelnik/widz znajduje swoje odbicia, swoje bolączki i w związku z tym bliższe sobie charaktery poszczególnych postaci, które śledzi najuważniej.

   Córko, wyrzygaj owoc, proszę.**

źródło zdjęcia

  Maja i Szymon to klasyka polskiego małżeństwa. Pobrali się, bo ciąża, mieszkanie zafundowali rodzice, żyją, pracują, oddalają się od siebie. Andrzej i Krzyś żyją w przekonaniu, że jest dobrze między nimi. A jak nie jest dobrze, to można udawać nadal, że jest. Norbert ogólnie rzecz biorąc nie cierpi pedziów i ma bezrefleksyjne nacjonalistyczne poglądy. To, że jego chłopak jest Azjatą, że po godzinach jest Kim Lee w pięknej sukience, wyglądającej jak ogon syreny, nie ma żadnego związku. Ninel i jej matka to z kolei klasyczny obrazek napiętych relacji między matką i córką; Ninel nie może wybaczyć matce, że w dzieciństwie nazywała ją Kubą, i że po śmierci ojca ponownie zaczęła to robić, zaś jej matka, choć widzi nadwrażliwość córki próbuje łagodzić wszystko przemilczaniem i dostosowywaniem się do jej dziwnej gry. Maria zaś stara się udawać, że wcale nie widziała pomalowanego paznokcia, czy cienia na powiekach męża, ani nietypowej relacji z Norbertem, bo co powie jej katolicka rodzina na takie dziwne ekstrawagancje? Gdyby Kuan zdradził ją po chrześcijańsku, z inną kobietą, miałaby gotowy wzorzec do działań, a tak?

  Ścieżki przecinają się krzyżowo. Maja przyjaźni się z Andrzejem, Szymon przypadkiem pomoże Ninel gdy jej kot się rozchoruje, Norbert spędzi z Ninel noc i nie wiadomo kiedy połączy tę dziwną dwójkę coś więcej, choć nadal, mocno powierzchownie, cieleśnie. Maja zakocha się we Franku i tak pozna jego matkę. Ninel. Maria będzie dobrą opiekunką dla chorego Norberta, w końcu są prawie jak rodzina. Spotkania, rozmowy, spędzanie ze sobą czasu, niby robi się tłumnie w Ościach, quasi rodzinnie, ale to wszystko nadal tylko szkielet, ości relacji, które nie są w stanie przeniknąć przez barierę dziwnych przekonań, nawyków, przyzwyczajeń i strachu. Strachu do przyznania, że matka Ninel to zwykła osoba, która ma prawdo do popełniania błędów. Strachu do przyznania, że mąż Marii ją zdradza, choć nie po katolicku, bo przecież z innym mężczyzną. Strachu do przyznania, że Maja i Szymon nie są dla siebie stworzeni, choć wydaje im się, że nie potrafią bez siebie żyć. Łatwiej więc ten niepokój, te lęki zakopać pod nowymi nawykami i udawać, że przechodzi się nad tym do porządku dziennego.

  Jednakże to nie Maja, Szymon, Andrzej, Norbert czy Ninel są tu bohaterami. Głównym bohaterem jest polska codzienność, a główną osią fabularną jej analiza. Większość i mniejszość, depresja i brak perspektyw, uprzedzenia i hipokryzja, ateizm w kontraście z katolicyzmem, papierowe małżeństwo i związek homoseksualny, to są jej cechy reprezentatywne. Karpowicz tylko nadał im imiona i rysy charakterystyczne, ale tak naprawdę to każdy może być Norbertem czy Marią. Pod tą warstwą zaś jest nieustanna potrzeba by być szczęśliwym. Tylko gdzieś zaginęła recepta na to, gdzieś tam po drodze najważniejsze wartości jak lojalność, wierność, miłość, zostały stłamszone, zakrzyczane przez nowoczesność, otwarte związki, milczącą zgodę na zdradę. I ogólną rezygnację, że w zasadzie nie da się już inaczej.

  Nie da się? Nie da się. Da się. Może. Karpowicz w jednym ma rację. Mamy coraz większy problem z budowaniem więzi i z rozmawianiem ze sobą otwarcie. Obserwuje rzeczywistość przez krzywe zwierciadło, jednak z kolei nie lukruje jej. Widzi może pewne zjawiska w sposób przerysowany, ale nie udaje, że czegoś nie ma. Jest i coraz bardziej wchodzi nam w nawyki. A to wcale nie ma optymistycznego wydźwięku.

  Są tu cytaty z klasyków, są kpiarskie tonacje, spaczenia w kierunku mitologii i jest Sławoj. Ze Sławojem można porozmawiać o ile ma się dla niego jakieś resztki. Co do pozostałych postaci, cóż, trudno dociec, czy udałoby się z nimi porozmawiać w sposób powszechnie uznawany za normalny. Jest też śmierć, która jest bardzo cicha i bardzo trudna. Nie umiałabym mimo wszystkich wypaczeń jakie można znaleźć w tej powieści widzieć tu tylko ironię lub formę alegorii. Ignacy Karpowicz to cynik i satyryk w jednym. Wdawanie się z nim w polemikę może się skończyć całodobową dyskusją bez dna. Piekielnie inteligentny, niesamowicie oczytany, świetnie operujący polszczyzną kpiarz i mistrz sarkazmu. W diagnozie rzeczywistości ma sporo racji, ale też, na szczęście!, sporo wyolbrzymia. Pokazuje również, że pomimo zaniku rodziny, relacji, więzi, możemy ciągle trwać. Pytanie tylko, czy na pewno chcemy trwać właśnie w taki sposób? Czytajcie Karpowicza z przerwami między jego powieściami. Nie sięgajcie zachłannie po więcej. Dajcie sobie czas. A wtedy dopiero, tak myślę, uznacie Ości za świetną powieść.

źródło zdjęcia

Ości, Ignacy Karpowicz, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2014
* str. 7
** str. 142