piątek, 7 listopada 2014

To nie sztuka kochać. "Zapytaj taty" Jana Balabána

  To nie sztuka kochać, kochać - oj, jak strasznie kochać! - swojego tatusia. Sztuka to dwa razy dziennie myć mu tyłek i prać obsrane prześcieradło. Tym się różni prawdziwa wiara od kościelnej gadki o miłosierdziu. *

 Lektura powieści Jana Balabána przypomina wkraczanie w niewygodne tematy związane z ludzką egzystencją. Jak wchodzenie do pięknego i sterylnego szpitala z reklamy, w którym w rzeczywistości śmierdzi moczem, potem i umieraniem. Nagłe zderzenie z realiami tego, co tylko sobie dotąd wyobrażaliśmy. Choroba, opuszczenie przez bliskich, szpital, a wreszcie śmierć. Nie lubimy niewygodnych tematów, chowamy się przed miejscami, gdzie się cierpi, uciekamy w żart. Jak Czesi, których  słynny "czeski humor" jest doskonale znany polskim czytelnikom. Ból i przemijanie to wszystko to, od czego Czesi (i nie tylko...) na co dzień raczej uciekają. Nie da się jednak uciec przed śmiercią, nie da się zupełnie odizolować od cierpienia, nawet gdy człowiek opanuje do perfekcji zdolność do zduszania jej cierpkim uśmiechem. Umiejętność zmierzenia się z własnym bólem, o, to dopiero jest sztuka. Zapytaj taty jest próbą skonfrontowania się z tym bólem. Próbą oswojenia rozpaczy po stracie bliskiej osoby.  Żeby jednak nie była to zbyt oczywista próba, dochodzi do niej dodatkowa trudność - pytanie o to, kim tak naprawdę był utracony członek rodziny.

  Co wiemy o człowieku leżącym w grobie, na który teraz jedziemy? Przeczytamy kiedyś tę książkę do końca? Czy nadejdzie koniec tych listów, pytań i oszczerstw? Czasami wydaje mi się, że całe moje życie to tylko oszczerstwo. Że ja sam jestem tylko karykaturą kogoś lepszego, kto mógłby być tu za mnie. Że zajmuję komuś miejsce, które mnie się nie należy. **

Jan Balabán, źródło zdjęcia

  Jan Niedomny był fantastycznym lekarzem, oddanym mężem, świetnym ojcem dla trójki swoich dzieci. Hans, Emil i Katarzyna są już dorosłymi ludźmi, gdy ojciec po walce z ciężką chorobą umiera w szpitalu, w którym sam uratował tylu swoich pacjentów. Jego śmierć jednak nie przyniesie ze sobą jedynie żałoby, ale także listy. Listy pełne zjadliwych oskarżeń, pełne wyrzutów, pełne obrazu ojca, jakiego nie znali. Pojawiają się więc pytania o jego przeszłość, pojawiają się wątpliwości, czy faktycznie był tym, za jakiego go mieli, czy jednak ukrywał przed nimi prawdę o sobie i swojej działalności. Czy rzeczywiście był winien temu wszystkiemu o co oskarża się go w listach? Niestety, nie można już było zapytać taty. Można było oddać się wspomnieniom o ojcu, fragmentom jakie wyrzucała z siebie pamięć, co wcale nie przynosiło ulgi odpowiedzi, bo odpowiedzi zabrakło. Co dalej zatem? Czy podjąć decyzję, by zaufać pięknym wspomnieniom o ojcu, jego wspaniałej postawie, jego słowom? Czy przyjąć wersję jego niedawnego przyjaciela, Petra Wolfa, który w ojcu dostrzega zbrodniarza?
 
  W "Małym księciu", którego ojciec aplikował nam tak często, że już przestaliśmy odczuwać jego działanie, w rozdziale o lisie pojawia się myśl, że to, co najważniejsze - czyli to, co dobre -  jest niewidoczne dla oczu. A ja ci, drogi lisku, powiem, że w tym twoim najważniejszym i niewidocznym kryją się pułapki, które mogłyby ci przetrącić ten twój ryży grzbiet. I nawet nie miałbyś kogo zapytać dlaczego. ***



  Fabuła Zapytaj taty to przeplatanie się wspomnień i teraźniejszości. Wspomnienia kolejno synów, córki i żony mówią o chorobie ojca, o praktyce lekarskiej, o wypowiadanych sądach i życiowych priorytetach. W tle jest cała historia rodziny łącznie z kolejnością narodzin dzieci, chorobą najmłodszej z nich Katki, oraz ich dorosłością i próbą zmierzenia się z tym, o czym dowiedzieli się już po śmierci ojca. I wreszcie dziwna, tajemnicza, a ostatecznie żałosna postać ojcowskiego oskarżyciela. Człowieka, który jak wielu innych, posłuszeństwem wobec swoich poglądów i wiary przypłacił całą swoją karierę i dalsze życie. Ta niesprawiedliwość dziejowa spełni tutaj rolę pobocznego, ale jednak dość istotnego bohatera, który naznaczył życie wielu ludzi za czasów panowania komunizmu.

  U Balabána określenie "zezwierzęcenie" nabiera nowego znaczenia. Pamięć ludzka w jego powieści jest żarłoczna jak świnia, pies reaguje jak człowiek po przeżytej traumie, człowiek nosi w sobie przerażone zwierzątko. Jesteśmy uzależnieni od innych, bywamy porzucani i zostawiani na pastwę losu, i jak ten nieszczęsny pies, biegniemy za naszą tęsknotą do utraty tchu. I żadnego z nas, czy to ludzi, czy zwierząt, nie są w stanie ominąć zawirowania historyczne. Tam gdzie kiedyś był w pamięci żywy człowiek po jego śmierci zostaje pustka i mnóstwo pytań, tam, gdzie niegdyś było schronisko walają się miski i schowane za jego pozostałościami przerażone, porzucone psy.

  Funkcję powieściowej klamry pełni schronisko dla bezdomnych psów. Jest ono punktem wyjścia i punktem zamknięcia fabuły Zapytaj taty, choć trudno mówić o pełnym zamknięciu. W ogóle trudno mówić cokolwiek pewnego o fabule tej powieści. Niesztampowa narracja, brak klasycznego zapisu dialogów, wielowątkowość sprawiają wrażenie odrealnienia. Powieści metafory, powieści snu. Wyrwanego fragmentu z czyjegoś życia, które naznaczyła śmierć bliskiej osoby, trudna przeszłość narodowa i pewne decyzje, których w kontekście "tu i teraz" nie da się rozliczyć, bo są irrelewantne, jakby to powiedziała powieściowa pani prokurator.
  Czytanie Zapytaj taty jest niezwykłą przygodą czytelniczą. To powieść dla wymagających, dla tych, którzy nie lubią prostych rozwiązań podawanych na fabularnych talerzu. To jest powieść, po której zakończeniu czyta się w naturalnym odruchu po prostu jeszcze raz. To nic, że ze złamanym sercem.



Zapytaj taty, Jan  Balabán, przełożyła Olga Czernikow, Czeskie Klimaty,  Wrocław 2013
* str. 98
** str. 94-95
***str. 157

20 komentarzy:

  1. Ciekawe, jak Ci się spodoba książka "pod kolor sweterka". Bo ta widzę podbiła Twoje serce :)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Liczę na podobny efekt :-) a wtedy będę musiała panu napisać, że jednak miał rację ;-)

      Usuń
  2. Nie słyszałam jeszcze o tej książce, ale dziękuję Ci, że teraz to się zmieniło. Uwielbiam powieści mocne i dosadne, gdzie autor nie przebiera w słowach, a wręcz przeciwnie - przedstawia wszystko nawet nazbyt realistycznie. To właśnie cenię.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Cieszę się w takim razie, że tu zajrzałaś :-) Mam nadzieję, że również Ci się spodoba. Owszem, jest trudna emocjonalnie, ale naprawdę warta uwagi! :)

      Usuń
  3. Czytałam na początku roku i też mnie ujęła, a na marginesach zaznaczyłam ulubione zdania. No i ciekawe są też te wewnętrzne ilustracje A. Brożyny.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Moja jest cała w zakładkach :-) Miałam chwilami wrażenie, że co akapit trafiają się takie zdania, że warto je zapisać. I lustracje faktycznie interesujące i dość zaskakujące. Przynajmniej dla mnie to rzadkość w prozie dla dorosłych (aczkolwiek podobny zabieg jest w "Biegunach" Tokarczuk).

      Usuń
  4. Ha! Wiedziałam, gdzie Cię prowadzić :) Ciekawam Twej opinii o Rankovie.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Już wiem, że z Tobą mogę iść w ciemno ;-) Tylko na przyszłość jakiś bank trzeba będzie obrabować chyba ;) bo nie będę miała sumienia tych wszystkich wydawców ograbiać z egzemplarzy do recenzji ;-)

      Usuń
    2. eee tam, to dla nich będzie nobilitacja, gdy się nota o książce na blogu twym ukaże. We Wrocławiu, jak przyjedziesz, a innej opcji nie widzę, robimy kurs po stoiskach :)

      Usuń
    3. Nobilitacja :D :D uwielbiam Cię! :-*
      Widzę, że nie mam wyboru i muszę przyjechać :D

      Usuń
    4. ależ to od samego początku nie podlegało żadnej dyskusji

      Usuń
    5. toteż nawet nie zaczynam.. :) dyskutować :)

      Usuń
  5. Świetny tekst! Nie wątpię też, że książka jest warta uwagi, ale muszę przyznać, że kiedy czytam Twoje noty zawsze pozostają we mnie nowe myśli. Nie słyszałam o tej książce, ale po takiej opinii pewnie po nią kiedyś sięgnę. Jak tylko odgrzebię się ze swoich zaległości blogowych i czytelniczych...

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Włożyłam w niego sporo serca, więc bardzo bardzo bardzo mnie cieszą takie słowa :)
      Odnośnie odgrzebywania się z zaległości.. to cóż.. mamy podobnie :) trzymam kciuki za nas obie :)

      Usuń
  6. Nie słyszałam o tej książce, ale z chęcią się z nią zapoznam :)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Serdecznie polecam :-) i mam nadzieje, że będę mogła poczytać o niej u Ciebie :-)

      Usuń
  7. jestem bardzo ciekaw, czytałem inną jego ksiażkę wydaną przez Aferę i byłem zachwycony

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Ta jest ostatnia, według ocen wszelakich, jego najlepsza. Zdążył przed śmiercią dokonać ostatnie poprawki . Nie lubię tego słowa, bo na blogach straciło swoją moc, ale szczerze, polecam.

      Usuń
  8. Zaczęłaś mocnym i bardzo prawdziwym cytatem. Ciekawa jestem ogromnie tej książki. Ze względu na treść i na formę.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Chciałam do niej zachęcić na wszelkie możliwe sposoby, przyciągnąć uwagę, skusić :-) i widzę, że z tą uwagą to się udało nawet ;-) A to naprawdę książka godna tej uwagi :-)

      Usuń

Dziękuję za każdy komentarz, cenię sobie każdą uwagę odnośnie wpisu i jego zawartości.

Uprzejmie proszę o nieskładanie mi życzeń świątecznych, ponieważ ich nie obchodzę.

Obsługiwane przez usługę Blogger.

Autorzy

A.S.Byatt Adam Bahdaj Adriana Szymańska Agata Tuszyńska Agatha Christie Agnieszka Jucewicz Agnieszka Topornicka Agnieszka Wolny-Hamkało Alan Bradley Albert Camus Aldona Bognar Alice Hoffman Alice Munro Alice Walker Alona Kimchi Andrew Mayne; tajemnica Andrzej Dybczak Andrzej Markowski Andrzej Stasiuk Ann Patchett Anna Fryczkowska Anna Janko Anna Kamińska Anna Klejznerowicz Anne Applebaum Anne B. Ragde Anton Czechow Antoni Libera Asa Larsson Augusten Burroughs Ayad Akhtar Barbara Kosmowska Bob Woodward Boel Westin Borys Pasternak Bruno Schulz Carl Bernstein Carol Rifka Brunt Carolyn Jess- Cooke Charlotte Rogan Christopher Wilson Colette Dariusz Kortko David Nicholls Diane Chamberlain Dmitrij Bogosławski Dorota Masłowska Edgar Laurence Doctorow Eduardo Mendoza Egon Erwin Kisch Eleanor Catton Elif Shafak Elżbieta Cherezińska Emma Larkin Eshkol Nevo Ewa Formella Ewa Lach Francis Scott Fitzgerald Frank Herbert Franz Kafka Gabriel Garcia Marquez Gaja Grzegorzewska Greg Marinovich Grzegorz Sroczyński Guillaume Musso Gunnar Brandell Haruki Murakami Henry James Hermann Hesse Hiromi Kawakami Honore de Balzac Ignacy Karpowicz Igor Ostachowicz Ilona Maria Hilliges Ireneusz Iredyński Iris Murdoch Irvin Yalom Isaac Bashevis Singer Ivy Compton - Burnett Jacek Dehnel Jakub Ćwiek Jan Balabán Jan Miodek Jan Parandowski Jerome K. Jerome Jerzy Bralczyk Jerzy Krzysztoń Jerzy Pilch Jerzy Sosnowski Jerzy Stypułkowski Jerzy Szczygieł Joanna Bator Joanna Fabicka Joanna Jagiełło Joanna Łańcucka Joanna Marat Joanna Olczak - Ronikier Joanna Olech Joanna Sałyga Joanna Siedlecka Joanne K. Rowling Joao Silva Jodi Picoult John Flanagan John Green John Irving John R.R. Tolkien Jonathan Carroll Jonathan Safran Foer Joseph Conrad Joyce Carol Oates Judyta Watoła Juliusz Słowacki Jun'ichirō Tanizaki Karl Ove Knausgård Katarzyna Boni Katarzyna Grochola Katarzyna Michalak Katarzyna Pisarzewska Kawabata Yasunari Kazuo Ishiguro Kelle Hampton Ken Kesey Kornel Makuszyński Krystian Głuszko Kurt Vonnnegut Larry McMurtry Lars Saabye Christensen Lauren DeStefano Lauren Oliver Lew Tołstoj Lisa See Liza Klaussmann Maciej Wasielewski Maciej Wojtyszko Magda Szabo Magdalena Tulli Maggie O'Farrel Majgull Axelsson Małgorzata Gutowska - Adamczyk Małgorzata Musierowicz Małgorzata Niemczyńska Małgorzata Warda Marcin Michalski Marcin Szczygielski Marcin Wroński Marek Harny Marek Hłasko Maria Ulatowska Marika Cobbold Mariusz Szczygieł Mariusz Ziomecki Mark Haddon Marta Kisiel Mathias Malzieu Mats Strandberg Matthew Quick Melchior Wańkowicz Michaił Bułhakow Milan Kundera Mira Michałowska (Maria Zientarowa) Natalia Rolleczek Nicholas Evans Olga Tokarczuk Olgierd Świerzewski Oriana Fallaci Patti Smith Paulina Wilk Paullina Simons Pavol Rankov Pierre Lemaitre Piotr Adamczyk Rafał Kosik Richard Lourie Rosamund Lupton Roy Jacobsen Ryszard Kapuściński Sabina Czupryńska Sara Bergmark Elfgren Sarah Lotz Serhij Żadan Siergiej Łukjanienko Sławomir Mrożek Stanisław Dygat Stanisław Ignacy Witkiewicz Stanisław Lem Sue Monk Kidd Suzanne Collins Sylvia Plath Szczepan Twardoch Tadeusz Konwicki Terry Pratchett Tomasz Lem Tore Renberg Tove Jansson Trygve Gulbranssen Umberto Eco Vanessa Diffenbaugh Virginia C. Andrews Vladimir Nabokov Wiech William Shakespeare William Styron Wioletta Grzegorzewska Wit Szostak Witold Gombrowicz Wladimir Sorokin Wojciech Tochman Zofia Chądzyńska Zofia Lorentz Zofia Posmysz

Popularne posty

O mnie

Moje zdjęcie
Nie lubię kawy na wynos: zawsze się oparzę i obleję. Maniakalnie oglądam "Ranczo" i jeszcze "Brzydulę".Uwielbiam zimę. I wiosnę. I jesień. I deszcz. Lubię ludzi. Kocham zwierzęta. Czytam, więc wmawiam sobie, że myślę.