sobota, 1 listopada 2014

Pół wieku tęsknoty: "Dom tęsknot" Piotra Adamczyka

 Ściany naszej kamienicy zbudowane były z tęsknot. Ściany najgrubsze, oddzielające dom od ulic i podwórka, tęskniły za dawnym światem. Za turkotem wozów drewnianych, za klaksonami nielicznych limuzyn, za porannym okrzykiem sprzedawcy gazet. Za tamtym duchem czasu, który przez bramę dzisiaj nie przejdzie, chociażby nie wiadomo jak mocno wycierał buty i naciskał klamkę. Miała swoje tęsknoty moja matka, miała panna Julianna, miał pan Teofil, mieli pozostali mieszkańcy. Zrozumiałem, że teraz przyszła kolej na mnie.*

  Psychoterapia jest czymś, co często zachwalam, jako pozytywną w skutkach pomoc w sytuacjach kryzysowych. Ponieważ zmusza do ogromnej pracy i wysiłku pozwala jednocześnie zmierzyć się z tym, z czym sobie w pewnym momencie przestaliśmy radzić, a także daje nam jedyną w swoim rodzaju możliwość by usiąść niejako z boku i popatrzeć na własne życie z perspektywy widza. Piotr do swojej terapii zostaje zobligowany sądownie, choć każdy psycholog powie, że taka terapia jest bez sensu, a dobry terapeuta zaprosi dopiero wtedy, gdy pacjent sam dojrzeje do takiej decyzji. Może jednak dobrze, jest gdy czasami człowiek uznaje, że musi coś zrobić? W ten sposób Piotr "obejrzy" swoje dotychczasowe życie przez pryzmat najwcześniejszych wspomnień, o które poprosiła go terapeutka. I być może dzięki temu poskłada sobie pewne rzeczy na nowo.

 Wrocław w Domu tęsknot to nietypowe miasto z rozdwojeniem jaźni. Historia nie obeszła się z nim zbyt łaskawie, przerzucany z rąk jednego narodu do drugiego, jest podwójnie naznaczony kulturowo, językowo, architektonicznie. Najtrudniejszym z momentów było gdy po wojnie został przywrócony na polskie ziemie. Masowa emigracja dotychczasowych mieszkańców, nowe regulacje prawne, zasiedlanie przez polskich imigrantów dawnych mieszkań niemieckich to dominujące wydarzenia tamtych lat. Poczucie tymczasowości jednakże dawało o sobie znać. Wrażenie, że Breslau tylko chwilowo jest Wrocławiem było dla jego mieszkańców przytłaczające. Nie każdy Niemiec opuścił swoje miasto. W wielu polskich domach ciągle zalegały porzucone przez poprzednich lokatorów przedmioty. Na opakowaniach na sól pozostawało twarde Salz. Podobnie było z kamienicą, w której mieszkał i wychował się Piotr. Wszystko, wszystko ciągle jeszcze było poniemieckie.

 Nasza kamienica była poniemiecka - we Wrocławiu prawie wszystko było poniemieckie: mosty parki, kostka brukowa, najpiękniejsze wille, nawet moja matka była poniemiecka.**


Wrocław w latach 50-tych, źródło zdjęcia

  Kamienicę zamieszkują więc rozbitkowie tej powojennej rzeczywistości. Tę grupę zupełnie przypadkowych ludzi połączy wspólnota tęsknoty. Ktoś tęskni za wojennym narzeczonym, o którym słuch wszelki zaginął, ktoś za stabilizacją, ktoś za dawną ojczyzną, bo choć miasto to samo, to język i ludzie już inni. Wreszcie jest tęsknota z tych najdziwniejszych i najsilniejszych, za tym co mogłoby być, a nigdy się już nie zdarzy. Świat jednak otrząsa się powoli z wojennych przeżyć, a miasto zaczyna nowy etap w swojej historii. Dzieciom za plac zabaw służy cmentarz, bo również poniemiecki, toteż nikt się nie przejmuje jego powolną dewastacją, bądź opowieści rodzinne, pełne tajemnic i dwuznaczności. Rodzina Piotra, zajmująca mieszkanie po XIX-wiecznym pisarzu niemieckim, Gustawie Freytagu, ma tych tajemnic rodzinnych również całkiem sporo. Sam fakt, że matka jest Niemką, a ojciec Polakiem powoduje, że jest to rodzina, w której wielokulturowość w takim momencie historycznym nastręcza jeszcze więcej trudności. Uparta niemieckość matki koliduje z partyzancką przeszłością ojca. Nakarmiona bajkami o mitycznych praprzodkach Atlantach, o narodowej misji, a wreszcie o kielichu Lutra, który miał stać się podstawą nowej religii przekazuje te same historie synowi, jakby nadal wierzyła w ich realność. Nie potrafi długo przyjąć do wiadomości zbrodni wojennych, długo jeszcze z dumą pokazuje zdjęcia braci w mundurach żołnierskich. Dopiero po latach zrozumie i zawstydzi się tych zdjęć. Jednakże przez całe życie będzie nieustanną strażniczką pozostawionych po Freytagach przedmiotach, zarówno tych domowego użytku, jak i pięknej biblioteki, w której będzie można znaleźć nie tylko powieści samego Gustawa.

  Powieść Piotra Adamczyka jest snuta wielowątkowo. Otrzymujemy historie poszczególnych lokatorów przeplataną z wewnętrznymi konfliktami rodziny głównego bohatera. W tle dzieje się wielka historia, odbudowa państwa polskiego i coraz większe rozczarowanie rzeczywistością, w której stan gospodarki w Polsce kontrastuje z tym, co się dzieje w przegranych przecież Niemczech. A stamtąd rodzina, która wyemigrowała, relacjonuje dobrobyt, posiadanie auta i sklepy pełne jedzenia. Jakby to nie Niemcy byli wielkimi przegranymi, a Polska. Jednakże takie wywrotowe myślenie jest zakazane, głośno nie wolno mówić takich rzeczy, więc rozmowy są prowadzone tylko w domu, tylko przy zaufanych osobach. Co wcale nie utrzyma służb bezpieczeństwa z daleka od kamienicy. Nagle zaczną się pojawiać i zadawać dziwne pytania, nagle legenda kielichu Lutra nabierze realności, nagle pojawi się coraz więcej osób, zainteresowanych pozostałościami po Niemcach, a wreszcie nastąpi zaskakujący powrót wojennego narzeczonego.

  Dom tęsknot niesie ze sobą coś unikalnego gatunkowo. Pozornie jest to zwykła powieść obyczajowa, z zajawkami powieści historycznej, jednakże siłą wyrazu może pretendować także do powieści z pogranicza realizmu magicznego, tudzież do powieści przygodowych. Ma w sobie niezwykłą kompilację i to dodatkowo wzbogaca interesującą treść. Oceniałabym ją jeszcze wyżej, gdyby nie mankament w postaci powtórzeń. Chwilami odnosiłam wrażenie, że powieść powstawała w odcinkach, które następowały po sobie w dużych odstępach czasu, stąd, żeby przypomnieć czytelnikowi poprzednie odcinki konieczne wydawały się pewne powtórzenia. Bogactwo anegdot, historii pojawiających się niczym z magicznego kapelusza rekompensuje to nieco, choć nie zaciera przykrego wrażenia do końca. Mimo jednak tej wady jest to nadal powieść pełna uroku, napisana ciekawym stylem, pozwalającym się unieść fabule trochę jak w Stu latach samotności. Tyle, że u Adamczyka oglądamy poniemiecką kamienicę przez pryzmat jednej rodziny na tle historii Wrocławia przez bez mała pół wieku tęsknoty za przeszłością.



  


Dom tęsknot, Piotr Adamczyk, Agora SA, Warszawa 2014
* str. 447
** str. 21

18 komentarzy:

  1. Uwielbiam tego typou powiesci. Wspomnienia z "Ziem Odzyskanych" fascynuja mnie wrecz. Wielkie dzieki za przyblizenie mi tej ksiazki!

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. O, to miło mi, że trafiłam w Twoje zainteresowania czytelnicze :-) I to ja dziękuję! Szalenie mnie cieszy, że do mnie zaglądasz tak często :-)

      Usuń
  2. Chętnie przeczytam. Nie wiem dlaczego, ale pojawiło się u mnie skojarzenie z serialem Dom. Pewnie przez ten motyw kamienicy :)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Skojarzenie całkiem bliskie, choć niewiele z serialu pamiętam, to jednak gdzieś wspólny wątek jak najbardziej jest :-) A książkę szczerze polecam, mimo czasami trudnych tematów (a w końcu tak to w życiu bywa, że nie da się ich uniknąć) czyta się ją naprawdę przyjemnie.

      Usuń
  3. Właśnie czytam. I jestem zachwycona.
    Muszę spowolnić lekturę, by za szybko mi stron nie zabrakło...

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. O, skąd ja to znam :-) cieszę się, że i Tobie się podoba :)

      Usuń
  4. jakem patriotka lokalna, sięgnęłam po tę książkę i stwierdziłam,że nie czas dla mnie na brnięcie przez taki gąszcz stylistyczny. Ciężko mi się to czytało i odłożyłam. Poczeka sobie trochę na lepszy czas. No bo przeczytać trzeba. Wrocław w końcu :)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Oj, mam nadzieję, że za jakiś czas sięgniesz i przeczytasz nie tylko z powodu patriotyzmu lokalnego :)

      Usuń
    2. kolejne podejście...no i...wpadłam jak śliwka w kompot! Chichram się jak norka na razie i zaczytuje. Podoba mnie się bardzo :) Jak widać, każda książka musi poczekać na swój czas :)

      Usuń
    3. O radości! :) Ale z tą książką nie mogło być inaczej :D :) :-*

      Usuń
    4. noooo, a autor będzie na promocjach we Wrocławiu :)

      Usuń
    5. oooo to będzie można go znów ponękać :D

      Usuń
  5. Jakże mogłabym przejść obok niej beznamiętnie - jestem przecież Wrocławianką. Tu się urodziłam, wychowałam i nadal mieszkam. I nie zamierzam nigdzie się przeprowadzać.

    OdpowiedzUsuń
  6. Temat frapujący. Wrocław jest mi bliski. Czuję się skuszona do lektury. :-)
    I już nawet (wirtualnie) zajrzałam do katalogu biblioteki - pierwszy egzemplarz w opracowaniu.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Dodałabym, że również intrygujący :-) (a ja nawet nigdy nie byłam we Wrocławiu..Ale planuję to zmienić wkrótce) .
      Zachęcać do książek bardzo lubię, gdy są dobre, a do tego nieźle napisane, lubię jeszcze bardziej. Trzymam kciuki, by biblioteka szybko opracowała pierwszy egzemplarz :-)

      Usuń
  7. Muszę się wreszcie zabrać za tę książkę ;)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Koniecznie! :) Jak masz pod ręką to nawet się nie zastanawiaj :)

      Usuń

Dziękuję za każdy komentarz, cenię sobie każdą uwagę odnośnie wpisu i jego zawartości.

Uprzejmie proszę o nieskładanie mi życzeń świątecznych, ponieważ ich nie obchodzę.

Obsługiwane przez usługę Blogger.

Autorzy

A.S.Byatt Adam Bahdaj Adriana Szymańska Agata Tuszyńska Agatha Christie Agnieszka Jucewicz Agnieszka Topornicka Agnieszka Wolny-Hamkało Alan Bradley Albert Camus Aldona Bognar Alice Hoffman Alice Munro Alice Walker Alona Kimchi Andrew Mayne; tajemnica Andrzej Dybczak Andrzej Markowski Andrzej Stasiuk Ann Patchett Anna Fryczkowska Anna Janko Anna Kamińska Anna Klejznerowicz Anne Applebaum Anne B. Ragde Anton Czechow Antoni Libera Asa Larsson Augusten Burroughs Ayad Akhtar Barbara Kosmowska Bob Woodward Boel Westin Borys Pasternak Bruno Schulz Carl Bernstein Carol Rifka Brunt Carolyn Jess- Cooke Charlotte Rogan Christopher Wilson Colette Dariusz Kortko David Nicholls Diane Chamberlain Dmitrij Bogosławski Dorota Masłowska Edgar Laurence Doctorow Eduardo Mendoza Egon Erwin Kisch Eleanor Catton Elif Shafak Elżbieta Cherezińska Emma Larkin Eshkol Nevo Ewa Formella Ewa Lach Francis Scott Fitzgerald Frank Herbert Franz Kafka Gabriel Garcia Marquez Gaja Grzegorzewska Greg Marinovich Grzegorz Sroczyński Guillaume Musso Gunnar Brandell Haruki Murakami Henry James Hermann Hesse Hiromi Kawakami Honore de Balzac Ignacy Karpowicz Igor Ostachowicz Ilona Maria Hilliges Ireneusz Iredyński Iris Murdoch Irvin Yalom Isaac Bashevis Singer Ivy Compton - Burnett Jacek Dehnel Jakub Ćwiek Jan Balabán Jan Miodek Jan Parandowski Jerome K. Jerome Jerzy Bralczyk Jerzy Krzysztoń Jerzy Pilch Jerzy Sosnowski Jerzy Stypułkowski Jerzy Szczygieł Joanna Bator Joanna Fabicka Joanna Jagiełło Joanna Łańcucka Joanna Marat Joanna Olczak - Ronikier Joanna Olech Joanna Sałyga Joanna Siedlecka Joanne K. Rowling Joao Silva Jodi Picoult John Flanagan John Green John Irving John R.R. Tolkien Jonathan Carroll Jonathan Safran Foer Joseph Conrad Joyce Carol Oates Judyta Watoła Juliusz Słowacki Jun'ichirō Tanizaki Karl Ove Knausgård Katarzyna Boni Katarzyna Grochola Katarzyna Michalak Katarzyna Pisarzewska Kawabata Yasunari Kazuo Ishiguro Kelle Hampton Ken Kesey Kornel Makuszyński Krystian Głuszko Kurt Vonnnegut Larry McMurtry Lars Saabye Christensen Lauren DeStefano Lauren Oliver Lew Tołstoj Lisa See Liza Klaussmann Maciej Wasielewski Maciej Wojtyszko Magda Szabo Magdalena Tulli Maggie O'Farrel Majgull Axelsson Małgorzata Gutowska - Adamczyk Małgorzata Musierowicz Małgorzata Niemczyńska Małgorzata Warda Marcin Michalski Marcin Szczygielski Marcin Wroński Marek Harny Marek Hłasko Maria Ulatowska Marika Cobbold Mariusz Szczygieł Mariusz Ziomecki Mark Haddon Marta Kisiel Mathias Malzieu Mats Strandberg Matthew Quick Melchior Wańkowicz Michaił Bułhakow Milan Kundera Mira Michałowska (Maria Zientarowa) Natalia Rolleczek Nicholas Evans Olga Tokarczuk Olgierd Świerzewski Oriana Fallaci Patti Smith Paulina Wilk Paullina Simons Pavol Rankov Pierre Lemaitre Piotr Adamczyk Rafał Kosik Richard Lourie Rosamund Lupton Roy Jacobsen Ryszard Kapuściński Sabina Czupryńska Sara Bergmark Elfgren Sarah Lotz Serhij Żadan Siergiej Łukjanienko Sławomir Mrożek Stanisław Dygat Stanisław Ignacy Witkiewicz Stanisław Lem Sue Monk Kidd Suzanne Collins Sylvia Plath Szczepan Twardoch Tadeusz Konwicki Terry Pratchett Tomasz Lem Tore Renberg Tove Jansson Trygve Gulbranssen Umberto Eco Vanessa Diffenbaugh Virginia C. Andrews Vladimir Nabokov Wiech William Shakespeare William Styron Wioletta Grzegorzewska Wit Szostak Witold Gombrowicz Wladimir Sorokin Wojciech Tochman Zofia Chądzyńska Zofia Lorentz Zofia Posmysz

Popularne posty

O mnie

Moje zdjęcie
Nie lubię kawy na wynos: zawsze się oparzę i obleję. Maniakalnie oglądam "Ranczo" i jeszcze "Brzydulę".Uwielbiam zimę. I wiosnę. I jesień. I deszcz. Lubię ludzi. Kocham zwierzęta. Czytam, więc wmawiam sobie, że myślę.