Ze ściśniętym sercem. "Szum" Magdaleny Tulli

Ostatnio jest sporo publikacji o dziedziczonej traumie, o przekazywaniu kolejnym, powojennym pokoleniom skutków dramatycznych przeżyć. To już druga książka Magdaleny Tulli w tym temacie, wkrótce do księgarń trafi także książka Anny Janko w podobnym nurcie, wydaje się, jakby puściła jakaś ogromna tama, która trzymała te wszystkie emocje na uwięzi. A może utrudniał je swoisty, życiowy szum?

Najnowsza powieść Magdaleny Tulli to obrazowy przykład na to, jak niedomówienia mogą rzutować na całe życie. Bo Szum to nie tylko historia o przekazywanej kolejnym pokoleniom traumie po tragedii II wojny światowej, czy osobista historia lęku rodzinnego. To także historia o tym, jak problemy w komunikacji z najbliższymi stają się przedsionkiem do rodzinnego piekła.

Taka prosta pisarka*

To jest niezwykłe, wysłuchać wypowiedzi Magdaleny Tulli. Jej widok, słowa, które dobiera, wywołują we mnie mnóstwo ciepłych uczuć. Jest szalenie delikatna i skromna. Mówi o sobie, że jest taką prostą pisarką. A jednak jej proza, choć pisana prostym językiem, zdaje się odsyłać do wielu wymiarów: zarówno emocjonalnych, jak i poznawczych. Przede wszystkim Szum, podobnie jak Włoskie szpilki, jest powieścią, która chwyta za serce. Złapie tak czytelnika od pierwszych stron i trzyma w uścisku do końca.

Magdalena Tulli, materiały prasowe wydawnictwa Znak, źródło zdjęcia

Szum tak jak i Włoskie szpilki jest historią o małej, niekochanej dziewczynce, którą poznajemy również w innych okresach jej życia. Będzie tu także okres szkolny w szarej rzeczywistości PRL-u w latach sześćdziesiątych, mediolańskie wspomnienia z wakacji, czy z późniejszych, dorosłych wizyt, będzie podróż w czasie przez pryzmat wspomnień matki i okres studencki. W krótkim Szumie czytelnik otrzymuje mnogość historii i wrażeń.

Przemożne pragnienie normalności

Okazuje się, że jest to największą ze sztuk: być kimś zwyczajnym, normalnym, nie odstawać od otoczenia. Tego silnie pragnie matka dziewczynki po obozowych przejściach, tego pragnie siostra matki, to jest celem właściwie całej jej rodziny. Zamiast budowania relacji rodzinnej, zamiast wsparcia i miłości jest misterium kreowania normalnego życia. Gdy zatem dziewczynka przysparza coraz więcej kłopotów, gdy zwraca na siebie uwagę nauczycieli, uczniów, staje się swoistym zagrożeniem dla karkołomnie budowanego wizerunku. 

Ponieważ matka jest bezradna wobec ułomności własnego dziecka pozwala, by życie córki reżyserowała jej siostra, matka w końcu tak udanego chłopca. Dziewczynka kontrastuje z nim ogromnie. Ma trudności z nauką podstawowych czynności, nie nadąża za szkolnym programem, ma bujną wyobraźnię, która zwodzi ją na manowce..

Jak lis z esesmanem

Właśnie ta wyobraźnia to kolejne odwołanie do spadku w postaci traumy. Nie bez powodu jednym z towarzyszy dziewczynki jest esesman, wywołujący na zmianę nieufność i litość, choć przyjacielem i doradcą będzie lis. Ten lis jest zdecydowanie odległym wspomnieniem lisa Antoine'a de Saint-Exupéry'ego, bo choć ma równie mądre uwagi, są one dużo bardziej cyniczne i związane z życiem, jakie wiedzie sam lis, który tak poza tym, że spędza czas z dziewczynką jest zwykłym lisem wykradającym kury i jajka, uciekającym przed wymierzeniem sprawiedliwości za te kradzieże.

Jak sam lis jest wydaje się zrozumiałym tworem dziecięcej wyobraźni tak trudno to samo powiedzieć o postaci esesmana. Jest on takim niewyraźnym echem wspomnień matki, a jednak dobitnym i mocnym w przekazie. To on właśnie eskortował matkę dziewczynki do innego obozu i podobnie jak pozostałym więźniom, zapewnił jej warunki do przeżycia tej podroży. Jego śmierć zaś to skutek kolejnego przemilczenia.

Od przemilczeń do wybaczenia

Przemilczenie przeszłości w przypadku matki dziewczynki doprowadziło do braku więzi między nią i jej córką i żalu za stracone dzieciństwo i trudny spadek. Zrozumienie, co tak naprawdę spotkało matkę i dlaczego na skutek całego splotu wydarzeń zdecydowała, by na zawsze milczeć w tej jednej sprawie i markować normalność, nie musi jednoznacznie wywołać wybaczenia. Na pewno jest pierwszym krokiem ku temu.

Jest zatem Szum opowieścią nie tylko o trudach związanych z próbą budowania normalności po traumatycznych przejściach, nie tylko o dramacie małej dziewczynki, ale również o dramacie przemilczeń. A także o potrzebie, by wybaczyć, nawet, gdy wydaje się, że oskarżona jest winna wszystkich zarzuconych jej czynów. A przecież wszystko ma jakieś drugie dno…

Szum, Magdalena Tulli, Znak, Warszawa 2014
* film do obejrzenia jest tutaj