sobota, 13 grudnia 2014

"Ziymia to je taki srogi drach". "Drach" Szczepana Twardocha

 Drach ma wiele wspólnego ze znaną już i niewątpliwie popularną (mniejsza o werdykt oceniający odnośnie tego, w jaki sposób) „Morfiną”. Jest zatem znajoma stylistyka powtórzeń, jest nieco onirycznie (choć bardziej pasuje kolokwializm: psychodelicznie), jest wnikanie w głąb schorowanej ludzkiej psychiki i jest zaburzenie chronologii wydarzeń. W przeciwieństwie jednak do „Morfiny” ta powieść jest zdecydowanie dobra.

Co oznacza słowo drach można znaleźć w słowniku gwary śląskiej. Najbardziej popularne znaczenie to „latawiec”, aczkolwiek udało mi się doszukać do innego: „rozrabiaka”. Niezależnie od znaczenia powieściowy drach nie jest ani latawcem, ani rozrabiaką. Plasuje się w funkcji narratora wszechwiedzącego, ale jednocześnie istoty będącej praktycznie wszystkim. Ziemią, po której stąpa człowiek, z której pochodzi całe życie, ale również, w której ludzkie ciało połączy się z innymi odpadami. Drach zatem widzi i wie wszystko.

Człowiek, chop i baba, kamiyń, sornik, hazok, kot a pies, strom, wszystko to samo. Wszisko je jednym. Ziymia to je taki srogi drach, łażymy po jego ciele, a na grubach kopiymy jego ciało, kere je czystym słońcym.*


Rozumieć poczucie wyobcowania

Drach to utwór nierówny, skomponowany w trzech językach: oprócz wiodącego języka polskiego są tu dialogi spisane w odmianie gwary śląskiej, zwaną wasserpolskim, oraz w języku niemieckim. Do żadnego z tych języków nie ma przypisów: można samodzielnie sięgać po słowniki, ale w trakcie lektury poczucie wyobcowania, do którego zresztą autor zmierzał **, będzie się potęgować wraz z rozwojem wydarzeń.

To nie jedyne utrudnienie dla czytelnika, jakie zastosował Twardoch. Czas powieściowy wydaje się być niczym z gumy. Wszystko dzieje się jednocześnie: w jednym akapicie mogą współwystępować ze sobą rok 1921, 2014, 1942, 1918 czy 2010. To zaburzenie w chronologii i jednoczesne prowadzenie narracji przeszłości z przyszłością i teraźniejszością powodują jednak coraz większe zaintrygowanie i podsycenie ciekawości odnośnie dalszych losów bohaterów.


Scalić przeszłość z teraźniejszością

 O Drachu można przeczytać opinie, że to swoista saga rodzinna. Trudno odmówić racji temu sformułowaniu, jednakże poczucie rodzinnej wspólnoty jest czymś, czego główni bohaterowie nie odczuwają. Rodzina to konieczność, obowiązek, nie zaś sentyment, czy uczucia. Rodzinę się zakłada, ponieważ osiągnęło się ku temu stosowny wiek, kandydatki na żonę szuka, ponieważ powinna być odpowiednia. Odgrywa się spektakl związany z krótkim okresem narzeczeństwa i oto jest rodzina. W ten sposób przyjdzie na świat dziadek Nikodema Gemandera, Ernst Magnor, a później jego bliźniacze rodzeństwo. O miłości nikt nic nie mówi.

Wielopokoleniowa historia sięga do dzieciństwa Josefa Magnora, pradziadka Nikodema Gmandera, by dotrzeć do okresu dorosłości samego Nikodema. Przeskoki w czasie, w fabule, w ciągu przyczynowo – skutkowym budują napięcie. Wojenna przeszłość Josefa przewija się z karierą Nikodema, umieraniem żony Josefa, Valeski, historiami postaci pobocznych, które jednak miały mniejszy bądź większy wpływ na doświadczenia życiowe rodzin Magnorów i Gemanderów. Dramaty i chwilowe uniesienia to główne przeżycia tych ludzi, a samotność to wiodące odczucia wszystkich pokoleń.

Ich ścieżki naznacza przede wszystkim historia. Pierwsza wojna światowa odciska swoje piętno w psychice Jozefa Magnora, trudne losy Śląska, rozdartego historycznie i geograficznie między kilka państw wpływają na codzienne życie, wreszcie zostaje podjęty temat powstań śląskich i walk Ślązaków w mundurach Wermachtu. Czy tu trudne losy rodzin Magnorów i Gemanderów są jedynie wymówką, by dotknąć tego tematu, czy może odwrotnie, to tło historyczne ma podkreślić ciężkie doświadczenia tych ludzi, wydaje się być dobrym początkiem do dyskusji nad fabułą Dracha.


Psychika i język

Powieść ma swojego błazna – mędrca. Jest nią Pindur, niezwiązany z rodziną ani Magnorów, ani Gemanderów, jednakże przewija się przez Dracha razem ze swoimi wypowiedziami trochę jak dziwny duch, trochę jak dziwny patron całej powieści, ale przede wszystkim, jako rdzenny Ślązak, który posługuje się w mowie jedynie gwarą. Uczy młodego Josefa życia, próbuje przekazać ludziom najważniejszą mądrość nabytą w życiu: wszystko jest jednym, wszystko jest drach. Ludzie zaś zamykają go w zakładzie psychiatrycznym.

Szczepan Twardoch pokazał to upodobanie już w Morfinie, w Drachu także podejmuje się tej zabawy językiem i udziwnieniami w narracji. Wykorzystując zachwiania w ludzkiej psychice, poddanej ekstremalnym sytuacjom bądź substancjom psychoaktywnym, ukazuje jej dziwne oblicza. Josef Magnor zmuszony do ucieczki i ukrywania się schodzi w ciemność, w głąb, znika w drachu. Ta ciemność okiełzna go i weźmie w posiadanie jego emocje. Pindur mędrzec - filozof, a jednocześnie wiejski głupek, którego nikt nie traktuje poważnie, przemawia mądrością stuleci, za którą zostaje ukarany. Język jest tworem plastycznym, wyraża niewyrażalne, sięga po różne odmiany i znaczenia. Miesza się świadomość z wytworami wyobrażeń, drach miesza się z ludzkimi szczątkami, szaleństwo skrywanych emocji prowadzi do zguby.


Zdecydowanie lepszy Twardoch

Nie jestem wielbicielką prozy Szczepana Twardocha, ale paradoksalnie, lubię czytać jego książki. Mimo, że po lekturze Morfiny zostało, co najwyżej wrażenie odnośnie dobrego stylu autora, a jej treść była dla mnie tylko zabawą językiem, bowiem zabrakło mi fabuły, a nadwyżka irytującej skłonności do wywoływania skandalu jakoś specjalnie mnie nie bawiła, tak jednak, czytało mi się Morfinę dobrze. Przyznaję, że dopiero Drach jest tą powieścią Twardocha, którą mogę z przekonaniem polecać. Jest naprawdę niezła!





* Drach, Szczepan Twardoch, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2014, str. 360
**Źródło: wywiad z autorem w Polityce, http://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/kultura/1600119,1,szczepan-twardoch-opowiada-o-swojej-najnowszej-powiesci-drach.read

16 komentarzy:

  1. Mam spore oczekiwania wobec "Dracha" po "Morfinie", ponieważ większość recenzentów pisze, że Twardoch stworzył coś o wiele lepszego.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Z doświadczenia wiem, że wygórowane oczekiwania mogą wywołać rozczarowanie. Dlatego dobrze jest nastawić się na to, że to książka faktycznie lepsza, ale może bez oczekiwań rewelacji? ;-) Niewątpliwie jest lepsza w moim odczuciu, ciekawa jestem jaka będzie Twoja ocena.

      Usuń
  2. Oesu, jak Ty potrafisz napisać, i co ja teraz, sierota? Jak mi przyjdzie to opisać, kiedy już się zadzieje i przeczytam? Kasia, Ty mnie zadziwiasz.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Kasiu jak Ty powiesz komplement to jakbyś pogłaskała po sercu. Dziękuję! I jaka sierota!? A przez kogo pobiegłam do księgarni po "Wybór Ireny"? Hm? :-D

      Usuń
    2. Kasiu, bo należy Ci się jak mało komu.

      Usuń
  3. Stety-niestety mam tylko "Morfinę" i w sumie to jestem ciekawa jak ją odbiorę.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Dobrze, że masz "Morfinę" ;-) naprawdę mnie interesuje, jak ją odbierzesz. Jakby nie patrzeć Twardoch ma pewien dar, którego trudno mu odmówić: świetnie pisze :)

      Usuń
  4. Po Twoich słowach (ze względu na język powieści i na Pindura) mam jeszcze większą chęć przeczytać. Zamówiłam w bibliotece. Rozchwytywany, więc oczekiwanie nie będzie krótkie, ale mam czym je wypełnić. :-)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Cieszy to, że taka rozchwytywana, aczkolwiek szkoda, że musisz czekać :) Mam tylko nadzieję, że nie zawiedzie :)

      Usuń
    2. Oj, nie zawodzi. W weekend rozpoczęłam lekturę. To pierwsza książka Sz. Twardocha, którą czytam i podoba mi się. Bardzo.

      Większość nietłumaczonych tekstów jest zrozumiała lub wyjaśniona w dalszej części przez autora. Trochę mam problem z niemieckim - sens jest raczej zawsze jasny, ale jeśli chodzi o słowa, to są mi obce.

      Bardzo mi odpowiada ta oszczędność i pewna dosłowność w opowiadaniu, poza tym uwielbiam przeplatańce czasowe - te są, moim zdaniem, dość delikatne.

      W tej narracji - wydawać by się mogło, oschłej - jest jakaś mądrość. Nie erudycja, ale taka głęboka i prosta (więc jakby zapomniana) mądrość. Czy można lepiej opowiedzieć takie historie niż z perspektywy ziemi (dracha-smoka) właśnie? Kogoś/czegoś co jest jakby poza tym wszystkim a jednocześnie stanowi centrum? Może i można, ale mnie się podoba właśnie ta droga snucia historii. ;-) Taka niczego nie narzucająca, obojętna, jakby wobec ciągłości świata to wszystko nie znaczyło nic, jednocześnie znacząc bardzo wiele.

      Jestem dopiero na 165 stronie, więc nie wiem, czy nadal będę odbierać podobnie, ale takie są pierwsze wrażenia. :-)


      Usuń
    3. Nie spodziewałam się tak obszernej relacji- dziękuję! :) I cieszę się, że nie zawodzi. Podejrzewam, że już ją skończyłaś i ciekawa jestem, czy było tak do końca.

      Ps. A jak Ci się spodobała krótka konfrontacja z bohaterem "Morfiny"?

      Usuń
    4. Tak było do końca lektury. I naprawdę jestem pod sporym wrażeniem, bo lubię książki, które wprowadzają w drganie różne struny wrażliwości i są czymś więcej niż tylko fajną lekturą.

      "Drach" to moje pierwsze zetknięcie z prozą Sz. Twardocha, więc, niestety, nie mogę nic powiedzieć o "spotkaniu" bohatera "Morfiny". Może kiedyś też przeczytam, ale chyba jeszcze nie teraz (nie chcę zaćmić w sobie dobrego smaku po "Drachu" ;-)).

      Usuń
    5. Zgadzam się w 100%! Właśnie takie książki cenię najbardziej, kolejne fajne lektury są fajne, ale cóż, na krótko zostają w pamięci, te, jak to ładnie określiłaś :) wprowadzające w drganie różne struny wrażliwości są najlepsze na świecie. I zostają z czytelnikiem na dużo dłużej.

      Myślę, że "Morfina" też Ci się spodoba. Twardoch ma ten niepowtarzalny styl narracyjny, którego nie brakuje i w "Morfinie" :) A jeśli już mowa o takich naprawdę, naprawdę fantastycznych książkach, to czy znasz "Księgi Jakubowe" Tokarczuk? Jeśli nie polecam z całego serca :)

      Usuń
    6. Nie, "Ksiąg Jakubowych" (jeszcze) nie czytałam. Z jednej strony chciałabym, bo temat wydaje się fascynujący, z drugiej ostatnio trochę rozmijam się z prozą O.T. Ale myślę, że przyjdzie znowu czas spotkania. :-)

      Usuń
  5. Cóż tu napisać... to piękna powieść, bardzo mi bliska bo pochodzę z tych stron, to mój heimat :) Oczywiście gwarę śląską znam, więc nie miałem z nią problemów. To było moje pierwsze spotkanie z Twardochem, przymierzałem sie do Morfiny, ale jakoś zawsze coś mi w tym przeszkadzało. Po lekturze Dracha od razu sięgnąłem po Morfinę a potem Wieczny Grunwald, ale żadna z nich Dracha nie przebiła. Szczepan pięknie opisuje poplątane losy naszych przodków, którzy raz żyli w Polsce by po chwili Niemczech. Ten brak chronologii nie przeszkadza, dzięki temu zabiegowi możemy równocześnie śledzić dwie historie jednocześnie.... polecam:)

    OdpowiedzUsuń

Dziękuję za każdy komentarz, cenię sobie każdą uwagę odnośnie wpisu i jego zawartości.

Uprzejmie proszę o nieskładanie mi życzeń świątecznych, ponieważ ich nie obchodzę.

Obsługiwane przez usługę Blogger.

Autorzy

A.S.Byatt Adam Bahdaj Adriana Szymańska Agata Tuszyńska Agatha Christie Agnieszka Jucewicz Agnieszka Topornicka Agnieszka Wolny-Hamkało Alan Bradley Albert Camus Aldona Bognar Alice Hoffman Alice Munro Alice Walker Alona Kimchi Andrew Mayne; tajemnica Andrzej Dybczak Andrzej Markowski Andrzej Stasiuk Ann Patchett Anna Fryczkowska Anna Janko Anna Kamińska Anna Klejznerowicz Anne Applebaum Anne B. Ragde Anton Czechow Antoni Libera Asa Larsson Augusten Burroughs Ayad Akhtar Barbara Kosmowska Bob Woodward Boel Westin Borys Pasternak Bruno Schulz Carl Bernstein Carol Rifka Brunt Carolyn Jess- Cooke Charlotte Rogan Christopher Wilson Colette Dariusz Kortko David Nicholls Diane Chamberlain Dmitrij Bogosławski Dorota Masłowska Edgar Laurence Doctorow Eduardo Mendoza Egon Erwin Kisch Eleanor Catton Elif Shafak Elżbieta Cherezińska Emma Larkin Eshkol Nevo Ewa Formella Ewa Lach Francis Scott Fitzgerald Frank Herbert Franz Kafka Gabriel Garcia Marquez Gaja Grzegorzewska Greg Marinovich Grzegorz Sroczyński Guillaume Musso Gunnar Brandell Haruki Murakami Henry James Hermann Hesse Hiromi Kawakami Honore de Balzac Ignacy Karpowicz Igor Ostachowicz Ilona Maria Hilliges Ireneusz Iredyński Iris Murdoch Irvin Yalom Isaac Bashevis Singer Ivy Compton - Burnett Jacek Dehnel Jakub Ćwiek Jan Balabán Jan Miodek Jan Parandowski Jerome K. Jerome Jerzy Bralczyk Jerzy Krzysztoń Jerzy Pilch Jerzy Sosnowski Jerzy Stypułkowski Jerzy Szczygieł Joanna Bator Joanna Fabicka Joanna Jagiełło Joanna Łańcucka Joanna Marat Joanna Olczak - Ronikier Joanna Olech Joanna Sałyga Joanna Siedlecka Joanne K. Rowling Joao Silva Jodi Picoult John Flanagan John Green John Irving John R.R. Tolkien Jonathan Carroll Jonathan Safran Foer Joseph Conrad Joyce Carol Oates Judyta Watoła Juliusz Słowacki Jun'ichirō Tanizaki Karl Ove Knausgård Katarzyna Boni Katarzyna Grochola Katarzyna Michalak Katarzyna Pisarzewska Kawabata Yasunari Kazuo Ishiguro Kelle Hampton Ken Kesey Kornel Makuszyński Krystian Głuszko Kurt Vonnnegut Larry McMurtry Lars Saabye Christensen Lauren DeStefano Lauren Oliver Lew Tołstoj Lisa See Liza Klaussmann Maciej Wasielewski Maciej Wojtyszko Magda Szabo Magdalena Tulli Maggie O'Farrel Majgull Axelsson Małgorzata Gutowska - Adamczyk Małgorzata Musierowicz Małgorzata Niemczyńska Małgorzata Warda Marcin Michalski Marcin Szczygielski Marcin Wroński Marek Harny Marek Hłasko Maria Ulatowska Marika Cobbold Mariusz Szczygieł Mariusz Ziomecki Mark Haddon Marta Kisiel Mathias Malzieu Mats Strandberg Matthew Quick Melchior Wańkowicz Michaił Bułhakow Milan Kundera Mira Michałowska (Maria Zientarowa) Natalia Rolleczek Nicholas Evans Olga Tokarczuk Olgierd Świerzewski Oriana Fallaci Patti Smith Paulina Wilk Paullina Simons Pavol Rankov Pierre Lemaitre Piotr Adamczyk Rafał Kosik Richard Lourie Rosamund Lupton Roy Jacobsen Ryszard Kapuściński Sabina Czupryńska Sara Bergmark Elfgren Sarah Lotz Serhij Żadan Siergiej Łukjanienko Sławomir Mrożek Stanisław Dygat Stanisław Ignacy Witkiewicz Stanisław Lem Sue Monk Kidd Suzanne Collins Sylvia Plath Szczepan Twardoch Tadeusz Konwicki Terry Pratchett Tomasz Lem Tore Renberg Tove Jansson Trygve Gulbranssen Umberto Eco Vanessa Diffenbaugh Virginia C. Andrews Vladimir Nabokov Wiech William Shakespeare William Styron Wioletta Grzegorzewska Wit Szostak Witold Gombrowicz Wladimir Sorokin Wojciech Tochman Zofia Chądzyńska Zofia Lorentz Zofia Posmysz

Popularne posty

O mnie

Moje zdjęcie
Nie lubię kawy na wynos: zawsze się oparzę i obleję. Maniakalnie oglądam "Ranczo" i jeszcze "Brzydulę".Uwielbiam zimę. I wiosnę. I jesień. I deszcz. Lubię ludzi. Kocham zwierzęta. Czytam, więc wmawiam sobie, że myślę.