czwartek, 22 listopada 2012

"Cyrograf dojrzałości" Jerzego Krzysztonia

Jerzy Krzysztoń debiutował w roku 1949, w wieku zaledwie 18 lat, opowiadaniem Wspomnienia indyjskie, które weszło w skład zbioru opowiadań Opowiadania indyjskie, wydanego później w 1953 roku, który z kolei był summą doświadczeń związanych z przymusową emigracją do Kazachstanu, a później ewakuacją całej rodziny do Iranu, skąd los przerzucił ich jeszcze do Indii, a później Ugandy. Opowiadania indyjskie zawierały 9 opowiadań i nowel opatrzonych przedmową oraz słowniczkiem wyrazów obcych, czego niestety w późniejszych wydaniach już zabrakło. W związku z dbałością z jaką wydano Opowiadania indyjskie zbiorek zatytułowany Cyrograf dojrzałości wypada blado - nie ma przedmowy, nie ma słowniczka, druk jest mały i nieznośnie zbity, okładka niczym w celofanie, który wydaje się, zaraz odejdzie z niej niczym stara skóra z węża. Dlaczego jednak wspominam o Opowiadaniach indyjskich? Ponieważ Cyrograf dojrzałości zawiera cztery opowiadania, które właśnie pochodzą z tego pierwotnego wydania: Powiastkę o przewoźniku, Ojcowską koszulę, Dzień targowy i Białogębego. Jest też coś co łączy te cztery opowiadania - wszystkie dzieją się w Indiach, miejscem akcji jest Bombaj, oraz wszystkie dotykają tego samego problemu - biedy, głodu i niesprawiedliwości klasowej. Każdy z jej bohaterów przeżywa dramat życiowy związany z tym, że pochodzi z biednej rodziny, że próbuje wywalczyć dla siebie lepsze jutro, że musi walczyć o przeżycie ciężką, znojną pracą. Wśród tych czterech tytułów nowela Dzień targowy ma  przejmujący wydźwięk, jej zwarta fabuła, zawierająca się na kilku stronach, przedstawia ten dramat w sposób szczególny. Oto ojciec próbuje zdobyć pracę dla siebie, na wszelkim możliwym stanowisku, żeby utrzymać córkę. Jego własny sklep świeci pustkami, nie ma już towaru, nie ma funduszy na zakup nowego. Jedynie słońce jest stałym klientem. Gdy sytuacja dojrzewa do wyboru między śmiercią głodową własnego dziecka, a jakimkolwiek działaniem, Ram Sanadż decyduje się na działanie, które wstrząsa czytelnikiem i wywołuje mnóstwo refleksji. Nowela ta powstała w 1951 a jakże pozostaje aktualna..

Pozostałe trzynaście utworów wyróżnia się od tych pierwszych czterech miejscem akcji (w większości mają miejsce w Polsce, oprócz dwóch opowiadań: Oby dniem wskrzeszenia był, oraz Panna radosna , których miejscem akcji są kolejno: Włochy i Anglia)  oraz tematyką. Nadal jest to los człowieczy, nadal ważne problemy, ale związane już z odmienną sytuacją. Pojawia się temat rozrachunków wojennych (Nazajutrz po wojnie) oraz związanych z wojną stratami (Na kółkach), czy przyjaźniami (Rocznica Mercedesa), ale także próby ułożenia sobie życia w powojennej Polsce (Koralik), czy już takie bardziej przyziemne, problemy młodych, dojrzewających chłopców (Cyrograf dojrzałości, Randka). Nie brakuje też rozważań dotyczących natury człowieka, który w porywie namiętności potrafi chwycić za broń sporządzoną z rozbitej butelki (Sekret), czy nie potrafi odnaleźć samego siebie w relacjach rodzinnych (Syn). Cyrograf dojrzałości zawiera siedemnaście utworów, każdy jest oryginalny, każdy jest inny. Łączy je jedynie główny bohater, za każdym razem męski, ale w każdym utworze jest on w innym wieku, w innej sytuacji życiowej, z inną filozofią, innym imieniem i sposobem bycia. Gdy jest młody jego głowa nabita jest świeżymi pomysłami, namiętnością i próbą odnalezienia samego siebie. Czasami ten sam młody cierpi z powodu ran wojennych (jak utrata nóg w Na kółkach) czasami jest zwyczajnie postrzelonym młodzieńcem, który kombinuje jak poderwać dziewczynę (Randka) Starszy jest doświadczony o różne wydarzenia, szczególnie te wojenne, które pozbawiły go rodziny, nadziei, spochmurniły jego sposób myślenia. Na szczególną uwagę na pewno zasługuje Nazajutrz po wojnie, którego dramatyczna fabuła długo jeszcze pozostaje w myślach. Los człowieka rzuconego w wir wojenny, w wir wydarzeń, które potwierdzają ludzką zawiść, brak litości i kreatywność w torturach, człowieka, który odnajduje całą swoją rodzinę powieszoną na belce domu.. Który nie chce już żyć, ale zamiast zginąć podczas jakiejś bitwy okrywa się sławą i odwagą. Ale to nie odwaga. To pęd ku śmierci. Ku zatraceniu. I refleksje o tym, czy naprawdę warto dalej żyć, jak próbuje go przekonać jego współtowarzysz. I spotkanie Niemca, jednego niedobitka na drodze, i pokusa, żeby zabić..

Bohaterowie Krzysztonia nie postępują w jakimś odgórnie ustalonym schemacie. Mają swoje sekrety, swoje przemyślenia, swój bagaż doświadczeń, który na ogół milcząco dźwigają. Są przede wszystkim ludzcy w swoich działaniach. Popełniają błędy i ich żałują. Tęsknią i rozpaczają. Przeżywają swoje dramaty. A czasami po prostu kochają i próbują złapać kawałek swojego szczęścia. Jedno z opowiadań, jakby dla równowagi pośród kilkunastu dramatów, ma odrobinę wątku humorystycznego. Oby dniem wskrzeszenia był jest historią żołnierza, którego uznano za martwego, a który próbuje udowodnić wszystkim, że żyje. Powstaje prawdziwa komedia omyłek, ze szczęśliwym zakończeniem.

Dla mnie wszystko to, co napisał Krzysztoń, parafrazując krytyka literackiego Krzysztofa Masłonia, jest po prostu najlepsze. Nie umiem obiektywnie ocenić jego prozy. W moim odczuciu jest genialna.



Cyrograf dojrzałości, Jerzy Krzysztoń, Państwowe Wydawnictwo Iskry, Warszawa 1975


12 komentarzy:

  1. Przyznam się, że wolę czytać co napisałaś o ksiązkach niż same książki :)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Noo ładnie.. Sama nie wiem czy się cieszyć, czy martwić :)

      Usuń
    2. To w większośći książki których ja bym nigdy nie przeczytała. A tak, jest szansa, że to się zmiani :)

      Usuń
    3. Podobnie jak monotema, której bloga mam na oku, sięgacie po ksiązki które nowościami były dawno temu :) Ja to tak różnie :) Sporo staroci czytałam, wiele jeszcze nie i to nadrabiam. Śledzę też nowości.Staram się znależć czas na wszystko.

      Usuń
    4. Też próbuję pogodzić czas na wszystko - i nowości i starocie. W sumie to mogę trochę na Ciebie zrzucić winę ;) że mi listopad wyszedł taki ze starszymi pozycjami - zagalopowałam się z tygodniem bez nowości :D

      Usuń
  2. W sumie mam podobnie jak Honorata. Dzięki Twoim recenzjom książek zaczęłam uważniej szukać lektury dla siebie i sięgać po coś więcej niż zwykłe proste czytadła :D

    OdpowiedzUsuń
  3. Po Krzysztonia jeśzcze nie sięgnęłam, ale może to się zmieni (oczywiście pod Twoim wpływem :)) Ale ja dziś w innej sprawie. Wytypowałam Cię do zabawy blogowej. Udział jest dobrowolny, oczywiście :) Byłoby mi miło, gdybyś odpowiedziała na moje pytanie.
    http://kayecik.blogspot.com/2012/11/zabawa-blogowa.html

    Pozdrawiam:)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. To jeśli się zmieni to bardzo mnie to ucieszy :D

      Dziękuję za zaproszenie :)

      Usuń
  4. Pięknie piszesz o Krzysztoniu. Weszłam sobie na Allegro, a tam ta książeczka za marne grosze...Już sobie ją kupiłam. Po prostu na mnie czekała...

    OdpowiedzUsuń

Dziękuję za każdy komentarz, cenię sobie każdą uwagę odnośnie wpisu i jego zawartości.

Uprzejmie proszę o nieskładanie mi życzeń świątecznych, ponieważ ich nie obchodzę.

Obsługiwane przez usługę Blogger.

Autorzy

A.S.Byatt Adam Bahdaj Adriana Szymańska Agata Tuszyńska Agatha Christie Agnieszka Jucewicz Agnieszka Topornicka Agnieszka Wolny-Hamkało Alan Bradley Albert Camus Aldona Bognar Alice Hoffman Alice Munro Alice Walker Alona Kimchi Andrew Mayne; tajemnica Andrzej Dybczak Andrzej Markowski Andrzej Stasiuk Ann Patchett Anna Fryczkowska Anna Janko Anna Kamińska Anna Klejznerowicz Anne Applebaum Anne B. Ragde Anton Czechow Antoni Libera Asa Larsson Augusten Burroughs Ayad Akhtar Barbara Kosmowska Bob Woodward Boel Westin Borys Pasternak Bruno Schulz Carl Bernstein Carol Rifka Brunt Carolyn Jess- Cooke Charlotte Rogan Christopher Wilson Colette Dariusz Kortko David Nicholls Diane Chamberlain Dmitrij Bogosławski Dorota Masłowska Edgar Laurence Doctorow Eduardo Mendoza Egon Erwin Kisch Eleanor Catton Elif Shafak Elżbieta Cherezińska Emma Larkin Eshkol Nevo Ewa Formella Ewa Lach Francis Scott Fitzgerald Frank Herbert Franz Kafka Gabriel Garcia Marquez Gaja Grzegorzewska Greg Marinovich Grzegorz Sroczyński Guillaume Musso Gunnar Brandell Haruki Murakami Henry James Hermann Hesse Hiromi Kawakami Honore de Balzac Ignacy Karpowicz Igor Ostachowicz Ilona Maria Hilliges Ireneusz Iredyński Iris Murdoch Irvin Yalom Isaac Bashevis Singer Ivy Compton - Burnett Jacek Dehnel Jakub Ćwiek Jan Balabán Jan Miodek Jan Parandowski Jerome K. Jerome Jerzy Bralczyk Jerzy Krzysztoń Jerzy Pilch Jerzy Sosnowski Jerzy Stypułkowski Jerzy Szczygieł Joanna Bator Joanna Fabicka Joanna Jagiełło Joanna Łańcucka Joanna Marat Joanna Olczak - Ronikier Joanna Olech Joanna Sałyga Joanna Siedlecka Joanne K. Rowling Joao Silva Jodi Picoult John Flanagan John Green John Irving John R.R. Tolkien Jonathan Carroll Jonathan Safran Foer Joseph Conrad Joyce Carol Oates Judyta Watoła Juliusz Słowacki Jun'ichirō Tanizaki Karl Ove Knausgård Katarzyna Boni Katarzyna Grochola Katarzyna Michalak Katarzyna Pisarzewska Kawabata Yasunari Kazuo Ishiguro Kelle Hampton Ken Kesey Kornel Makuszyński Krystian Głuszko Kurt Vonnnegut Larry McMurtry Lars Saabye Christensen Lauren DeStefano Lauren Oliver Lew Tołstoj Lisa See Liza Klaussmann Maciej Wasielewski Maciej Wojtyszko Magda Szabo Magdalena Tulli Maggie O'Farrel Majgull Axelsson Małgorzata Gutowska - Adamczyk Małgorzata Musierowicz Małgorzata Niemczyńska Małgorzata Warda Marcin Michalski Marcin Szczygielski Marcin Wroński Marek Harny Marek Hłasko Maria Ulatowska Marika Cobbold Mariusz Szczygieł Mariusz Ziomecki Mark Haddon Marta Kisiel Mathias Malzieu Mats Strandberg Matthew Quick Melchior Wańkowicz Michaił Bułhakow Milan Kundera Mira Michałowska (Maria Zientarowa) Natalia Rolleczek Nicholas Evans Olga Tokarczuk Olgierd Świerzewski Oriana Fallaci Patti Smith Paulina Wilk Paullina Simons Pavol Rankov Pierre Lemaitre Piotr Adamczyk Rafał Kosik Richard Lourie Rosamund Lupton Roy Jacobsen Ryszard Kapuściński Sabina Czupryńska Sara Bergmark Elfgren Sarah Lotz Serhij Żadan Siergiej Łukjanienko Sławomir Mrożek Stanisław Dygat Stanisław Ignacy Witkiewicz Stanisław Lem Sue Monk Kidd Suzanne Collins Sylvia Plath Szczepan Twardoch Tadeusz Konwicki Terry Pratchett Tomasz Lem Tore Renberg Tove Jansson Trygve Gulbranssen Umberto Eco Vanessa Diffenbaugh Virginia C. Andrews Vladimir Nabokov Wiech William Shakespeare William Styron Wioletta Grzegorzewska Wit Szostak Witold Gombrowicz Wladimir Sorokin Wojciech Tochman Zofia Chądzyńska Zofia Lorentz Zofia Posmysz

Popularne posty

O mnie

Moje zdjęcie
Nie lubię kawy na wynos: zawsze się oparzę i obleję. Maniakalnie oglądam "Ranczo" i jeszcze "Brzydulę".Uwielbiam zimę. I wiosnę. I jesień. I deszcz. Lubię ludzi. Kocham zwierzęta. Czytam, więc wmawiam sobie, że myślę.