Muzeum osobliwości Jacka Dehnela

I znowu będzie o wyprawach z książki do książki, o tym, jak fragment gdzieś przeczytany odsyła nas do zupełnie innego miejsca w innym dziele, do innych ludzi i zdarzeń.*

 Pisać, to znaczy posiadać zdolność do skreślania, jak to powiedziała kiedyś Szymborska. Zresztą, wielu pisarzy zdaje się podzielać ten pogląd. W tej sytuacji chyba mam zadatki na pisarkę, ponieważ napisałam już kilkadziesiąt zdań, które cyklicznie skreślałam. Pisałam od nowa i skreślałam. Gdzież ja, choć owszem, wykształcona, to jednak nieobyta politycznie, geograficznie i jak się okazuje, literacko również nie za bardzo oświecona, mogę się wypowiadać o książce Jacka Dehnela, którego cięty język pisany mógłby smagać, batożyć, chwalić, wyśmiewać, ironizować, bagatelizować, a wreszcie mówić o sprawach tak ważnych jak i nieistotnych? Gdzież bym śmiała nawet? O śmiałość trudno, bowiem jestem w życiu codziennym tak onieśmielona, że idę przez nie jak taran, zgodnie z moją własną, pozornie nielogiczną zasadą, że gdy się czegoś boję, to muszę właśnie w to iść, rzucać się głową na głęboką wodę. Inaczej już dawno bym się zakopała w przysłowiowej mysiej norze i przerażona życiem, nie wychodziła z niej w ogóle. Dlatego, cóż, ponownie spróbuję tą moją biedną głową mur onieśmielenia przebijać.

Po pierwsze i najważniejsze - już dawno, skromna pozornie książka, nie wywołała ani tyle dyskusji, ani tyle poszukiwań kontekstowych, co właśnie ta pozycja. Poszukiwania prowadziłam równolegle z lekturą, przez co i sama lektura się przedłużała. Jednak właśnie to sprawiało mi przyjemność - to nieustanne poczucie odsyłania  i poszukiwania. I tak na przykład nie miałam pojęcia kto to zacz niejaki Sobieraj, Wencel, że już nie wspomnę o słynnej rodzinie Grzeszczyków. Nie wiem, czy pisać list z zażaleniem do Jacka Dehnela, że przez niego przeczytałam kilka z, tfu, utworów wymienionych, czy śmiać się, czy w ogóle usiąść i przemyśleć ten wpis od nowa. Wolę jednak dać się ponieść fali narracyjnej, dopóki wena trwa.

Młodszy Księgowy jest zbiorem felietonów, które autor pisał dla swojej "żony", jak nazywa współpracę z tym portalem, czyli Wirtualnej Polski, w latach 2007-2011 i dla "stałej kochanki", czyli Polityki. Felietony te, gdyby czytać je wprost z portalu, czy strony Polityki, przeplatają się różnorodną tematyką, którą w książce, spróbowano usystematyzować i podzielić na rozdziały, no właśnie - tematyczne. W ten sposób powstało osiem ksiąg poświęconych kolejnych felietonowym wynurzeniom. I tak wchodzimy do prywatnego muzeum osobliwości Jacka Dehnela. W którym warto poświęcić czas zarówno Historii rózgi, jak i broszurce z artykułami antykoncepcyjnymi, czy erotycznymi z początku ubiegłego wieku (przepraszam, ale skojarzenie z Rudolfem Gąbczakiem było silniejsze i momentami kwiczałam ze śmiechu), czy takim dziwnym zbiorom, jak książka ze zdjęciami i krótkim biogramem więźniów z celi śmierci, na których został wykonany ów wyrok. W którym Jerozolima to niekoniecznie ziemia święta, tylko miejsce, gdzie za dużo fanatyzmu religijnego miesza się z tandetną turystyką. Oprócz tego w komnatach owego muzeum, gdzie szpargałów jest bez liku, a ironia ulewa się wszystkimi porami, znajdzie dla siebie chwilę prawdziwa poezja, prawdziwe tkliwe wzruszenie Miłoszem, refleksja o Szymborskiej i narzucaniu poetom/pisarzom konieczności opowiedzenia się za jakąś frakcją polityczną. Rozważania o kategoryzowaniu ludzi i rankingach nawet po ich śmierci. I wiele, wiele innych, których nie sposób omówić w krótkim wpisie blogowym. Prawdopodobnie mogłabym pisać o Młodszym Księgowym bez końca, nie oddając nawet w jednej setnej treści tych felietonów, bo i autor lubi się rozpisać szczegółowo na różne tematy, sięgać głęboko do różnych epok i nawiązań, czy to stylistycznych w sztuce, czy w literaturze, dając tym samym świadectwo swojej rozległej wiedzy. Albo kopizmu, o co ostatnio jest natrętnie oskarżany, jak przy okazji poszukiwań, dowiedziałam się z sieci. Jak by nie oceniano Jacka Dehnela, ja im więcej go poznaję, tym bardziej cenię i lubię.

 Przechodząc zatem do meritum - będą gromy i będą brawa. Brawa, o czym będzie trochę więcej, będą później. Gromy, skoro sam autor przyznaje, że złośliwość przychodzi znacznie naturalniej, będą zatem na początku. Głównie za to, co czytamy na tylnej okładce książki:

Gdy pierwszy raz przeczytałam ten opis uśmiechnęłam się. Faktycznie, za każdym razem, gdy zdarzy mi się kogoś odwiedzić, szczególnie, gdy te odwiedziny są pierwszy raz, szukam półek z książkami, a potem przeglądam wnikliwie tytuły. Dopada mnie zgroza, gdy półek nie znajdę w ogóle - uciekam z takich domów gdzie pieprz rośnie. Nie wiem, może to już moja własna fobia, ale boję się ludzi, którzy nie czytają, tak jak boję się ludzi bez wyobraźni czy fanatyków religijnych. Lubię grzebać w starociach, zatrzymywać się przy dziwacznych straganach z książkami, gdzie można odkryć takie kurioza, że oszołomienie miesza się z zachwytem. Toteż gdy czytam taką deklarację złożoną przez bratnią duszę, zacieram rączki z radości. A potem jest małe zaskoczenie.. bo o książkach, owszem jest, jest też i o pisaniu, ale cóż, te polityczne felietony można było sobie spokojnie darować. Mól książkowy, jakim jestem, wie o polityce tyle co nic, więc po co go zawstydzać? Oczywiście, nigdy nie jest za późno, żeby się dokształcić w jakiejś materii, podejrzewam, że słuszne zrobię założenie, że erudyta, to ma rozeznanie nie tylko w literaturze i sztuce, ale i polityce. A przynajmniej tej związanej z kulturą i edukacją. Jednak wywoływanie upiora jakim dla mnie jest Giertych i okres gdy był ministrem edukacji, to już była lekka przesada!

Gromy dalej.. Za Przygody Piotrusia Pana jestem zła. I to bardzo. I nie, nie chodzi o to, że mam coś przeciwko czy to homoseksualizmowi, czy to wychowywaniu dzieci przez pary homoseksualne. Bajce o pingwinach też nie odmówię racji bytu, bo uważam, że takich bajek powinno powstawać, zgodnie z duchem czasów, coraz więcej. Jednak odbieranie mi infantylnego odbioru ulubionej bajki było już niefajne. Jakkolwiek rozumiem sens całej wypowiedzi i zgadzam się z nią w 100% tak jednak nie potrzebowałam erotycznej analizy ulubionych scen z bajki, co absolutnie odziera ją z dziecięcych wrażeń i dodaje jej nowego kontekstu. Nieładnie panie Dehnel. Może czasami warto wrzucić jakieś ostrzeżenie przed tekstem. Także ja ostrzegam. Wielbicieli Piotrusia Pana aby ominęli felieton Mieszczański kredens bez szkody absolutnie dla całej lektury.

A brawa za co? Gdyby tak pomyśleć, że trzeba też nagrodzić twórcę, a nie tylko krytykować, to zapewne autor też by z pięć razy przemyślał swoje ironie odnośnie poezji Tomasza Sobieraja czy Wojciecha Wencla. Ale że czytając utwory wymienionych panów, jak i wypowiedzi, naprawdę, aż się prosi o ironię, to i nagroda za pisarstwo staje się tak odległa jak miniona epoka. Dlatego sama nie wiem, czy chwalić, czy ganić, za takie ostre wyśmiewanie innych poetów. Bo z jednej strony widzę tego wrażliwego poetę, bo jak wiadomo każdy poeta jest wrażliwy, a w związku z tym dość drażliwy na punkcie swojej poezji, który musi czytać takie rzeczy na swój temat i niewątpliwie zmagać się ze sporą dawką emocji, a z drugiej święte prawo każdego czytelnika do krytykowania. Za co więc brawa? Nie za te konkretnie felietony, to na pewno, choć Powstańcy kanapowi są tak wyśmienitym tekstem że ochota, by cytować go w całości ciągle mami mnie silną pokusą. Ale, że już wiem, że bywa różnie interpretowany, toteż żeby nikogo nie urazić - opieram się co sił. Brawa za głos w sprawie ateistów (ukłony od ateistki), choć traktuję to z przymrużeniem oka, to nadal - miłe. Brawa za głos w sprawie czytania (Zdania odrębne - Pnin Nabokova poszukiwany!) i powiązań w literaturze. Za odsyłanie i poszukiwania. Za Larkina. Za świetny tekst odnośnie dziecięcych lektur gorączkowych. Za krytyczną ocenę skłonności polskiego społeczeństwa do mitologizowania rzeczywistości, nadawania przesadnego patosu pewnym wydarzeniom (patrz: katastrofa smoleńska), co w moim odczuciu było doprecyzowaniem tego chaosu moich myśli w tym temacie. Wreszcie, tak już ogólnie, za całego Młodszego Księgowego, bo choć nie każdy felieton był interesujący, może nie każdy wywoływał jakieś refleksje, ale bez mała co drugi odsyłał mnie do literatury, którą znam, której nie znam i którą chcę poznać. Nie jestem wytrawnym czytelnikiem felietonów, toteż trudno mi porównywać felietony Jacka Dehnela z felietonami w ogólności, ale te konkretne, są wyrazem umiłowania literatury, sztuki, obrazu. Wyrazem oczytania i obycia literackiego. Wyrazem umiłowania polszczyzny. Co sprawia, że warto czasami pozgrzytać zębami w trakcie lektury. Bo człowieka zaczyna zżerać ambicja czytelnicza i kulturowa, powodująca, że ma się poczucie, że skoro Jacek Dehnel to młodszy księgowy, to ja naprawdę, chyba jestem ledwie początkującym. I nie pozostaje nic innego jak brać się za tego Larkina, za opowiadania Cortazara, za Chwina i nadrabiać, nadrabiać, nadrabiać, ze wstydu przestać się czerwienić.


Młodszy księgowy. O książkach, czytaniu i pisaniu. Jacek Dehnel, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2013
* str. 255