środa, 30 stycznia 2013

O pewnej malarce, która wymyśliła Muminki

Tove w swoim atelier, źródło zdjęcia

(...) obawiam się, że przez całe życie pozostanę apolityczną = asocjalną malarką, tzw. indywidualistką, która odwzorowuje cytryny, pisze baśnie oraz zbiera dziwaczne hobbystyczne przedmioty, i brzydzi się stowarzyszeń. Brzmi to nieco żałośnie, ale takiego życia pragnę.*

To pewnie był jeden z tych ciepłych, ale nie gorących sierpniowych dni. Tak naprawdę w powietrzu już było czuć zapach jesieni, choć lato jeszcze nadal królowało. I pewnie było oczekiwanie takich jakich wiele, gdy ma przyjść na świat dziecko, ale też takiego wyjątkowego, jakie czuje każda rodzina. Rodzina artystów, myślę, że mogę się pokusić o takie założenie, wyczekuje jeszcze intensywniej. Wrażliwsi na świat i ludzi, równie mocniej i wrażliwiej oczekiwali swojego dziecka. Pierwszego dziecka. Nieważne, jakiej będzie płci, ważne  że na pewno będzie artystą. Artystką.

Sierpień stał się odtąd ważnym miesiącem. Nie tylko dla rodziców Tove, ale i dla niej samej. Muminek właśnie ten miesiąc lubił najbardziej. A szczególnie jego końcówkę. Był koniec sierpnia. Nocami hukały sowy, a nietoperze krążyły bezszelestnie nad domem. Las pełen był szumu, morze - niepokoju. W powietrzu było oczekiwanie i smutek, a księżyc wschodził wielki i złoty. Muminek zawsze najbardziej lubił ostatnie tygodnie lata, ale nigdy dokładnie nie wiedział dlaczego. **

Cudowne dziecko przyszło na świat u zarania pierwszej wojny światowej, szybko musiała dorosnąć na skutek wybuchu drugiej. Nie był to dobry czas dla nikogo, dla artystów tym mocniej, że nie było już czasu ani sił na sztukę. Żeby jakoś się dołożyć do domowych wydatków brała się za różnego rodzaju chałtury, jak je nazywała, robiła ilustracje do bajek, grafiki, projektowała okładki, wszystko to traktowała jako pracę poboczną, tę niezwiązaną z jej pracą malarki. Bo przecież ona była malarką! Jej artystyczna dusza tylko w tym postrzegała wartościową siłę wyrazu dla własnego artyzmu, wrażliwości, jak również wyrazu swoich przemyśleń.

Rodzina, Tove Jansson, źródło zdjęcia
Przede wszystkim malarka. Tak o sobie mówiła i przez pryzmat takiego wizerunku chciała być postrzegana. "Muminkowy biznes" jednak sprawił, że na zawsze stała się mamą Muminków i autorką tylko tej serii. Bardzo niesłusznie. Jako malarka osiągnęła również niemały, choć związany z dużym nakładem pracy i poświęcenia, sukces, a także napisała wiele innych pozycji literackich, nie związanych z Muminkami. Jej prace doczekały się wielu wystaw, a wiele obrazów do dziś ma niezwykłą siłę przekazu.
 Jak ten bardzo ceniony przez krytykę, zatytułowany "Rodzina", na którym widać rozterki związane z czasem wojennym. Brat w mundurze żołnierskim, młodszy brat siedzący na przeciwko niego, rodzice,  matka zwana Ham i ojciec, zwany Faffanem, po przeciwległych brzegach obrazu. Tove w środku. Prawdopodobnie gdzieś wychodzi. Rodzina zaś, choć skupiona razem, jednak w jakiś sposób rozdzielona. Czy tylko wojną?

Źródło zdjęcia
Muminek pojawił się dość wcześnie, w postaci Niuchacza, jeszcze na etapie rysunków satyrycznych, na których równo wyśmiewała Hitlera i Stalina, niejednokrotnie narażając siebie i redakcję "Garma", w którym pełniła rolę nadwornego satyryka. Był nieco smuklejszy, z mniejszym nochalem, ale już widać było, że ma w sobie zadatki na Muminka. W tamtym okresie stał się jej niejako znakiem firmowym, pojawiał się w rogu obrazka, bądź w mniej eksponowanym miejscu. Żartowała sama z siebie nazywając się panią Niuchaczową. Z czasem Muminek stał się prawdziwym Muminkiem, zyskał Mamę i Tatę, pojawiła się Dolina Muminków, a z tym wszystkim, po wielu latach ciężkiej pracy również sława i przekłady na inne języki. A z przekładami dziwne zmiany jak ta w wersji niemieckiej, gdzie Muminki zostają nieco odmienione i odmawiają pacierz na dobranoc. Albo ta do wersji angielskiej (wersji komiksu z Muminkami) gdy Tatuś Muminka zamiast pisać na rolce papieru toaletowego musi skorzystać z bardziej stosownego nośnika. Jednakże mimo tych wszystkich dziwnych niedogodności Muminki i ich Dolina ulegają rozwojowi, zmianom, jak w życiu Tove pojawiają się nowi ludzie i nowe miłości, tak i do Doliny witają kolejne ciekawe postaci.

Między kolejnymi tomami opowieści prosto z Doliny Muminków pracuje pełną parą nad innymi projektami. Ilustruje między innymi Alicję w Krainie Czarów, Hobbita i inne pozycje przeznaczone dla młodego czytelnika. Decyduje, że nie chce rodzić dzieci, które będą służyły jako mięso armatnie w kolejnej wojnie. Podróżuje. Planuje ślub, a potem go odwołuje. Zakochuje się wreszcie tak jak została do tego stworzona - w kobiecie. Zakochanie w kobiecie było doświadczeniem oszałamiającym i diametralnie innym niż wszystko, co przydarzyło się jej do tej pory. Nowe uczucie wyzwoliło kolory, nowe myśli, pomysły i emocje, które silnie wpłynęły na jej życie zarówno artystyczne, jak i osobiste. Ta miłość poruszała zarazem serce i umysł.  (..) Teraz ja jestem słońcem, które świeci - notuje uszczęśliwiona malarka***

Niezwykła to biografia. Wykorzystuje fragmenty dzienników Tove, listów, recenzji, oraz cytatów z mniej znanych pozycji literackich. Przez pryzmat Muminkowej sagi, oraz kolejnych książek, a także obrazów,  przechodzimy kolejno od narodzin do śmierci Tove Jansson. Przez jej bogate życie artystyczne, podróżnicze, rysownicze, malarskie, pisarskie i w końcu to związane z potrzebą wolności i samotności, której nawet miłość nie powinna i nie może ograniczać. Wraz z kolejnymi tomikami z historią Muminków pojawiają się następne ich interpretacje związane tak ściśle z życiem i filozofią Tove.

Jest parę drobnych mankamentów, których nie wypada przemilczeć przez pryzmat zachwytu. Liczne powtórzenia autorki mogą dawać odczucie uciążliwości, jednakże momentami przypomnienie o jakimś fakcie opisanym pięćdziesiąt stron wcześniej może też być pomocne. Interpretacje prozy Tove czasami za bardzo oscylują w stronę teoretyczno - literacką, co może przeciętnego czytelnika zniechęcić, choć dla mnie było to tylko dodatkowym atutem. I cóż, jako drobna rysa na szkle wpadki edytorskie w postaci literówek.

Niezależnie jednak od tych drobnych minusów, to piękna pozycja. Wielbiciel Muminków, taki jak ja, może dać się przenieść ponownie w ich świat, może nawet trochę lepiej go zrozumieć i jeszcze bardziej zatęsknić za ponowną ich lekturą. Oprócz tego książka Boel Westin to nieprzeciętny obraz biograficzno - artystyczny niezwykłej kobiety. Myślę, że zachwyci nie tylko entuzjastów Doliny Muminków.


Tove Jansson: Mama Muminków. Biografia. Boel Westin , Wydawnictwo Marginesy, Warszawa 2012
*str. 217
** str. 422
*** str. 185

9 komentarzy:

  1. Czekałam na taki wpis... Jakoś od biografii LMM boję się takich książek. Biografie piosenkarzy, autobiografie, listy - ok. Biografie ukochanych autorów - nie, nie, nie. Jednak ta książka spoglądała na mnie przymilnie i wreszcie chyba i ja się na nią skuszę.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Też trochę się bałam, ale książka wołała do mnie z półek księgarni i nie mogłam się oprzeć. A potem nie mogłam jej odłożyć. Wędrowała ze mną codziennie w torbie, mimo dość sporego rozmiaru i wagi :) Zakleiłam ją karteczkami zaznaczającymi cytaty, bo jest naprawdę wiele pięknych akapitów :) Szczególnie tych z jej listów :) No i na dodatek narobiła mi smaku na ponowne przeczytanie Muminków :)

      Usuń
  2. Czyli sama siebie postrzegała jako malarkę, nie pisarkę? Musiała to sobie dobrze przemyśleć i głęboko się z tym utożsamiać, bo cały świat wręcz krzyczał, że jest inaczej... Naprawdę ciekawa postać.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Hm.. Malarką się urodziła, kształciła, od dziecka w zasadzie nią była. Pisanie było trochę jak te chałtury, typu ilustracje do bajek, czy projekty okładek. Malarką już była, po kilku wystawach, gdy zaczęła pisać. Niestety lub stety Muminki uczyniły z niej pisarkę w oczach świata. Tak naprawdę swój stosunek do pisania zmieniła nieco u schyłku życia - wtedy zaczęła też myśleć o sobie pisarka. Ale to malarstwo było jej pasją, nie pisanie.

      Usuń
  3. Przyznam szczerze, że z Muminkami jestem dość mocno na bakier. Znaczy - wiem, że były, ale to generalnie wszystko, co o nich wiem.
    Chyba trzeba będzie nadrobić ;)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Wiesz, Muminki są tak nietypową częścią literatury dziecięcej, że myślę, że można czytać je w każdym wieku ;)

      Usuń
  4. Piękny post! Uwielbiałam Muminki, więc książkę mam w planach. Trochę niepokoi mnie stosunek autorki do swego dzieła...Pozdrawaiam:)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. A czemu do dzieła? Bo do dzieła miała pozytywny stosunek ;)
      A zresztą, nic nie mówię, przeczytaj :)

      Usuń
  5. Chciałabym zaznaczyć, że Wydawnictwo Marginesy skopiowało ten tekst bez mojej wiedzy i zgody na swoją stronę, nie podając linku do samego wpisu, a tylko stronę bloga.
    Nie współpracuję z żadnym wydawnictwem, a tym bardziej z Wydawnictwem Marginesy.

    OdpowiedzUsuń

Dziękuję za każdy komentarz, cenię sobie każdą uwagę odnośnie wpisu i jego zawartości.

Uprzejmie proszę o nieskładanie mi życzeń świątecznych, ponieważ ich nie obchodzę.

Obsługiwane przez usługę Blogger.

Autorzy

A.S.Byatt Adam Bahdaj Adriana Szymańska Agata Tuszyńska Agatha Christie Agnieszka Jucewicz Agnieszka Topornicka Agnieszka Wolny-Hamkało Alan Bradley Albert Camus Aldona Bognar Alice Hoffman Alice Munro Alice Walker Alona Kimchi Andrew Mayne; tajemnica Andrzej Dybczak Andrzej Markowski Andrzej Stasiuk Ann Patchett Anna Fryczkowska Anna Janko Anna Kamińska Anna Klejznerowicz Anne Applebaum Anne B. Ragde Anton Czechow Antoni Libera Asa Larsson Augusten Burroughs Ayad Akhtar Barbara Kosmowska Bob Woodward Boel Westin Borys Pasternak Bruno Schulz Carl Bernstein Carol Rifka Brunt Carolyn Jess- Cooke Charlotte Rogan Christopher Wilson Colette Dariusz Kortko David Nicholls Diane Chamberlain Dmitrij Bogosławski Dorota Masłowska Edgar Laurence Doctorow Eduardo Mendoza Egon Erwin Kisch Eleanor Catton Elif Shafak Elżbieta Cherezińska Emma Larkin Eshkol Nevo Ewa Formella Ewa Lach Francis Scott Fitzgerald Frank Herbert Franz Kafka Gabriel Garcia Marquez Gaja Grzegorzewska Greg Marinovich Grzegorz Sroczyński Guillaume Musso Gunnar Brandell Haruki Murakami Henry James Hermann Hesse Hiromi Kawakami Honore de Balzac Ignacy Karpowicz Igor Ostachowicz Ilona Maria Hilliges Ireneusz Iredyński Iris Murdoch Irvin Yalom Isaac Bashevis Singer Ivy Compton - Burnett Jacek Dehnel Jakub Ćwiek Jan Balabán Jan Miodek Jan Parandowski Jerome K. Jerome Jerzy Bralczyk Jerzy Krzysztoń Jerzy Pilch Jerzy Sosnowski Jerzy Stypułkowski Jerzy Szczygieł Joanna Bator Joanna Fabicka Joanna Jagiełło Joanna Łańcucka Joanna Marat Joanna Olczak - Ronikier Joanna Olech Joanna Sałyga Joanna Siedlecka Joanne K. Rowling Joao Silva Jodi Picoult John Flanagan John Green John Irving John R.R. Tolkien Jonathan Carroll Jonathan Safran Foer Joseph Conrad Joyce Carol Oates Judyta Watoła Juliusz Słowacki Jun'ichirō Tanizaki Karl Ove Knausgård Katarzyna Boni Katarzyna Grochola Katarzyna Michalak Katarzyna Pisarzewska Kawabata Yasunari Kazuo Ishiguro Kelle Hampton Ken Kesey Kornel Makuszyński Krystian Głuszko Kurt Vonnnegut Larry McMurtry Lars Saabye Christensen Lauren DeStefano Lauren Oliver Lew Tołstoj Lisa See Liza Klaussmann Maciej Wasielewski Maciej Wojtyszko Magda Szabo Magdalena Tulli Maggie O'Farrel Majgull Axelsson Małgorzata Gutowska - Adamczyk Małgorzata Musierowicz Małgorzata Niemczyńska Małgorzata Warda Marcin Michalski Marcin Szczygielski Marcin Wroński Marek Harny Marek Hłasko Maria Ulatowska Marika Cobbold Mariusz Szczygieł Mariusz Ziomecki Mark Haddon Marta Kisiel Mathias Malzieu Mats Strandberg Matthew Quick Melchior Wańkowicz Michaił Bułhakow Milan Kundera Mira Michałowska (Maria Zientarowa) Natalia Rolleczek Nicholas Evans Olga Tokarczuk Olgierd Świerzewski Oriana Fallaci Patti Smith Paulina Wilk Paullina Simons Pavol Rankov Pierre Lemaitre Piotr Adamczyk Rafał Kosik Richard Lourie Rosamund Lupton Roy Jacobsen Ryszard Kapuściński Sabina Czupryńska Sara Bergmark Elfgren Sarah Lotz Serhij Żadan Siergiej Łukjanienko Sławomir Mrożek Stanisław Dygat Stanisław Ignacy Witkiewicz Stanisław Lem Sue Monk Kidd Suzanne Collins Sylvia Plath Szczepan Twardoch Tadeusz Konwicki Terry Pratchett Tomasz Lem Tore Renberg Tove Jansson Trygve Gulbranssen Umberto Eco Vanessa Diffenbaugh Virginia C. Andrews Vladimir Nabokov Wiech William Shakespeare William Styron Wioletta Grzegorzewska Wit Szostak Witold Gombrowicz Wladimir Sorokin Wojciech Tochman Zofia Chądzyńska Zofia Lorentz Zofia Posmysz

Popularne posty

O mnie

Moje zdjęcie
Nie lubię kawy na wynos: zawsze się oparzę i obleję. Maniakalnie oglądam "Ranczo" i jeszcze "Brzydulę".Uwielbiam zimę. I wiosnę. I jesień. I deszcz. Lubię ludzi. Kocham zwierzęta. Czytam, więc wmawiam sobie, że myślę.