środa, 9 stycznia 2013

"Mali bohaterowie" Zofia Lorentz

"Małych bohaterów" pisałam (..) w bardzo trudnych (..) warunkach. Miałam jednak przy sobie kogoś kto mnie mobilizował (...). Tym kimś był mój dziesięcioletni syn - Wiesław. Jego aktywność, dzielny współudział w odbudowywaniu domu, utraconego wraz z całą Warszawą, przerastały jego dziecięctwo, ale w gorącej pasji podejmowania zadań na miarę ludzi dorosłych, jakże był typowym dzieckiem wojennej Warszawy.*

Była sobie wojenna Warszawa. I były zgliszcza i huk wystrzałów i gruzy po domach poranionych od bomb. I było zdenerwowanie ogromne i strach i świat pełen najdziwniejszych i najstraszniejszych wydarzeń. I już nie było potrzeby czytania dzieciom bajek, bo to co się działo na co dzień, bardziej przerażało niż najstraszniejsze bajkowe stwory. I trzeba było odwagi większej od tej, którą posiadali dorośli, żeby rozsądnie zadziałać w momencie próby, żeby zrozumieć powagę chwili i żeby nie stchórzyć. Dlatego bajki trzeba było napisać jeszcze raz. Pozwolić Czerwonemu Kapturkowi na zmianę trasy i z koszyka wyjąć jedzenie, by je zamienić na granaty, Jasiowi i Małgosi piec suchary do paczek dla więźniów, a Kotu w Butach roznosić tajne gazetki po domach. I tak powstały Bajki Walczącej Warszawy. Bo Warszawa to jest takie dziwne miasto, w którym mogą się dziać rzeczy na pozór niemożliwe.**

źródło zdjęcia
Jest tych bajek dwanaście, na skromnej liczbie stron 114, każda nawiązuje tytułem do wybranej baśni Braci Grimm lub Andersena. Są krótkie, pisane językiem wprost, bez zbędnego zawoalowania, bez metafor, bajki o warszawskich dzieciach chwytają za serce i w wyobraźni odtwarzają trudne sceny z okresu wojennych działań na warszawskim Powiślu, z okresu powstania warszawskiego, z momentów trudnych i pełnych śmierci, lub przeczuć co do niej. I już po trzeciej bajce, o Brzydkiej Królewnie (Brzydkie Kaczątko),  łzy stają w oczach oczach, jakoś tak ciężko robi się na duszy, wobec dramatu małej dziewczynki, dramatu cichego, bez świadków, bez fanfarów i uznania dla jej bohaterstwa. I trzeba przerwać lekturę, bodaj na chwilę. By powrócić do niej po więcej, bo bajki te mimo trudnego, bolesnego tematu są napisane niezwykle ciekawie, wprowadzają poniekąd w świat własnego dzieciństwa, gdy człowiek chciał za wszelką cenę udowodnić dorosłym, że myśli znacznie rozważniej i rozsądniej, niż jest o to posądzany. Co ku mojemu zachwytowi udaje się również Jasiowi w bajce Głupi Jaś.

Najbardziej utkwiły mi w sercu, choć każda z opowieści jest na swój sposób wyjątkowa, cztery z nich. Wspomniane wyżej Brzydkie Kaczątko, Głupi Jaś, Dziewczynka z zapałkami i Żółty Pies Dingo. W tych bajkach dzieci udowadniają jakie są mądre, rozważne, jak potrafią podjąć się działań godnych bohatera, jak uratowanie uciekiniera przed zemstą gestapo, uratowanie rodziny przed nalotem niemieckich żołnierzy, odważne ukrywanie żydowskiej dziewczynki, czy mimo odniesionych ran, dzielne, we wsparciu psiego przewodnika, przeniesienie rannej siostrzyczki z niebezpiecznego miejsca. Wzruszają, ściskają za gardło, powodują że w oczach stają łzy.

Motywy z bajek są rekwizytami, formą ucieczki wyobraźni małego dziecka przed rzeczywistością. Ponieważ łatwiej trochę się żyje, gdy można udawać, że czołg jest tak naprawdę krwiożerczym smokiem, polującym na ładne dziewczęta, że czary chronią żydowską dziewczynkę przed śmiercią, że zabity gestapowiec nie jest  człowiekiem, a potworem, bestią, dlatego nie ma co go żałować. Instynktownie, niczym w odruchu samoobrony przed potwornością wojny, bajki te pokazują, że żeby przetrwać wojnę, sieroctwo, czy brak czegoś stałego, czego można się uchwycić i co pozwala dalej żyć, dzieci te przetwarzały nieco rzeczywistość, na potworną, to potworną, ale bajkę, której sami byli małymi bohaterami.

Zastosowanie formuły bajkowej opowieści służy też swego rodzaju zamortyzowaniu jej okropności, dzięki czemu całość pomimo bolesnej tematyki, czyta się mimo wszystko całkiem przyjemnie. Przeczytałam raz, a potem po raz drugi. To piękna książka. Polecam z całego serca.



-----------------------------

Za możliwość przeczytania książki dziękuję Zacofanemu w lekturze ;)



Mali bohaterowie, Zofia Lorentz, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1971
*str.5
**str. 114

14 komentarzy:

  1. Dziękuję Ci za potwierdzenie, że moje odczucia po Małych bohaterach to nie były tylko wspomnienia z dzieciństwa, kiedy czytałem tę książeczkę kilka razy, ale że to naprawdę wartościowa i poruszająca rzecz. Czytałem ją, gdy miałem 8-9 lat, a teraz się zastanawiam, czy podsuwać ją mojej córce; my z wojną byliśmy jakoś bardziej oswojeni.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. A, to ja dziękuję, że zainspirowałeś :) i jeszcze na dodatek "podsunąłeś" ;)
      Wiesz, ja się nawet zastanawiałam, skąd się nam dzieciakom podwórkowym, brały w głowach pomysły zabaw w wojnę, czy w powstanie (tak, bawiłam się w to..) i tak sobie myślę, że to było w jakiś sposób przekazywane z pokolenia na pokolenie, może nie do końca świadomie, ale jednak..
      Ja bym na Twoim miejscu podsunęła. Jeśli Twoja córka choć trochę wdała się w Ciebie ;) to doceni tę książkę.
      ps. Podczas lektury "Brzydkiego kaczątka" prześladowało mnie wrażenie, że ten tekst już kiedyś czytałam. Zastanawiałam się czy nie był w jakimś podręczniku/wypisach? W dzieciństwie maniakalnie czytałam tego typu rzeczy ;)

      Usuń
    2. Mieliśmy wspomnienia dziadków, Czterech pancernych i programy o wojnie w telewizji, masę lektur, chociaż raczej dla starszych dzieci. O propagandowym wykorzystywaniu wojny nie wspominając. Mam wrażenie, że nasiąkaliśmy tym wszystkim w sposób naturalny. Córka się wdała, ale jest na etapie samodzielnego wybierania lektury i rady ojca ma za nic. Ale książeczka sobie poczeka spokojnie. Ja sobie nie przypominam, żeby któreś opowiadanie było przedrukowywane, może czytałaś coś podobnego albo w ogóle właśnie Lorentz? Po latach pamiętałem jedynie wierszyk o Surce.

      Usuń
    3. Ależ mi przejaśniłeś obraz. Faktycznie! Oprócz tego wspomnienia własne dziadka, który wojnę przeżył właśnie w Warszawie, właśnie jako dziecko.
      A jak Twoja córka samodzielnie wybiera lekturę, to może poczekaj po prostu, aż samodzielnie dotrze na półkach i do tej :) Myśle, ze prędzej czy później ją zainteresuje.
      Niestety nie pamiętam.. To był etap naprawdę wczesnego dzieciństwa, sama najwyżej chodziłam do pierwszej klasy szkoły podstawowej i czytałam co tylko znalazłam. I czytałam takie coś jak podręczniki (znalezione wśród makulatury), sama nie wiem co to do końca było, zebrane w jeden tom fragmenty jakichś utworów. Dla starszych klas (przeżyłam rozczarowanie gdy później sama byłam w owych starszych klasach, a tych tekstów już nie było, były zwykłe podręczniki zarówno z fragmentami tekstów, jak i z ćwiczeniami i całą resztą). Bardzo możliwe że wśród nich było coś Lorentz.

      Usuń
    4. Książki na półkach czekają na samodzielne odkrywanie przez młode pokolenie:) Co do wypisów, to mogę się wypowiadać o latach 80., a wtedy raczej Lorentz w nich nie było. Autorka napisała jeszcze parę innych książek, ale nic więcej nie czytałem, a mam wielką ochotę.

      Usuń
    5. To mogły być wypisy z jakiegokolwiek okresu tak naprawdę.. W naszym domu były książki z makulatury, znoszone przez moją mamę, pracującą dla Ruchu, plus przez dziadka, mola książkowego (jedynego w rodzinie oprócz mnie) i stąd to równie dobrze mogło być coś z lat 60-tych czy 70-tych..
      Co do innych książek Lorentz -podpisuję się pod tym - też mam ochotę. I pewnie zacznę ich szukać z racji wolnego czasu aktualnie..;)

      Usuń
    6. Szukaj i informuj, ja się nie przyłączę, bo chwilowo odstawiłem zakupy, a w bibliotece nie ma.

      Usuń
    7. Dam znać i jak się uda to może się odwzajemnię z pożyczką :)

      Usuń
    8. Polecam się łaskawej pamięci w takim razie:)

      Usuń
  2. Chętnie bym przeczytała, tylko w bibliotece u mnie brak :(

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Wiesz, może uda mi się kupić własny egzemplarz, to wtedy Ci podrzucę :)

      Usuń
  3. Nie znam tej książki, a podejrzewam, że gdybym ją czytała w dzieciństwie, mocno utkwiłaby mi w pamięci. Jeżeli tylko namierzę ją gdzieś w bibliotece, wypożyczę - rzeczywiście wygląda interesująco, wydaje się, że może mocno poruszyć. Podoba mi się pomysł opowiedzenia dziecięcego świata okresu wojennego w taki sposób.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Też jej nie znałam! I też sądzę, że raczej bym pamiętała, jednak jej wydźwięk jest silny. Jak się uda - wypożycz, czyta się naprawdę ciekawie.

      Usuń
  4. Przejmujące. Jestem pod wrażeniem...

    OdpowiedzUsuń

Dziękuję za każdy komentarz, cenię sobie każdą uwagę odnośnie wpisu i jego zawartości.

Uprzejmie proszę o nieskładanie mi życzeń świątecznych, ponieważ ich nie obchodzę.

Obsługiwane przez usługę Blogger.

Autorzy

A.S.Byatt Adam Bahdaj Adriana Szymańska Agata Tuszyńska Agatha Christie Agnieszka Jucewicz Agnieszka Topornicka Agnieszka Wolny-Hamkało Alan Bradley Albert Camus Aldona Bognar Alice Hoffman Alice Munro Alice Walker Alona Kimchi Andrew Mayne; tajemnica Andrzej Dybczak Andrzej Markowski Andrzej Stasiuk Ann Patchett Anna Fryczkowska Anna Janko Anna Kamińska Anna Klejznerowicz Anne Applebaum Anne B. Ragde Anton Czechow Antoni Libera Asa Larsson Augusten Burroughs Ayad Akhtar Barbara Kosmowska Bob Woodward Boel Westin Borys Pasternak Bruno Schulz Carl Bernstein Carol Rifka Brunt Carolyn Jess- Cooke Charlotte Rogan Christopher Wilson Colette Dariusz Kortko David Nicholls Diane Chamberlain Dmitrij Bogosławski Dorota Masłowska Edgar Laurence Doctorow Eduardo Mendoza Egon Erwin Kisch Eleanor Catton Elif Shafak Elżbieta Cherezińska Emma Larkin Eshkol Nevo Ewa Formella Ewa Lach Francis Scott Fitzgerald Frank Herbert Franz Kafka Gabriel Garcia Marquez Gaja Grzegorzewska Greg Marinovich Grzegorz Sroczyński Guillaume Musso Gunnar Brandell Haruki Murakami Henry James Hermann Hesse Hiromi Kawakami Honore de Balzac Ignacy Karpowicz Igor Ostachowicz Ilona Maria Hilliges Ireneusz Iredyński Iris Murdoch Irvin Yalom Isaac Bashevis Singer Ivy Compton - Burnett Jacek Dehnel Jakub Ćwiek Jan Balabán Jan Miodek Jan Parandowski Jerome K. Jerome Jerzy Bralczyk Jerzy Krzysztoń Jerzy Pilch Jerzy Sosnowski Jerzy Stypułkowski Jerzy Szczygieł Joanna Bator Joanna Fabicka Joanna Jagiełło Joanna Łańcucka Joanna Marat Joanna Olczak - Ronikier Joanna Olech Joanna Sałyga Joanna Siedlecka Joanne K. Rowling Joao Silva Jodi Picoult John Flanagan John Green John Irving John R.R. Tolkien Jonathan Carroll Jonathan Safran Foer Joseph Conrad Joyce Carol Oates Judyta Watoła Juliusz Słowacki Jun'ichirō Tanizaki Karl Ove Knausgård Katarzyna Boni Katarzyna Grochola Katarzyna Michalak Katarzyna Pisarzewska Kawabata Yasunari Kazuo Ishiguro Kelle Hampton Ken Kesey Kornel Makuszyński Krystian Głuszko Kurt Vonnnegut Larry McMurtry Lars Saabye Christensen Lauren DeStefano Lauren Oliver Lew Tołstoj Lisa See Liza Klaussmann Maciej Wasielewski Maciej Wojtyszko Magda Szabo Magdalena Tulli Maggie O'Farrel Majgull Axelsson Małgorzata Gutowska - Adamczyk Małgorzata Musierowicz Małgorzata Niemczyńska Małgorzata Warda Marcin Michalski Marcin Szczygielski Marcin Wroński Marek Harny Marek Hłasko Maria Ulatowska Marika Cobbold Mariusz Szczygieł Mariusz Ziomecki Mark Haddon Marta Kisiel Mathias Malzieu Mats Strandberg Matthew Quick Melchior Wańkowicz Michaił Bułhakow Milan Kundera Mira Michałowska (Maria Zientarowa) Natalia Rolleczek Nicholas Evans Olga Tokarczuk Olgierd Świerzewski Oriana Fallaci Patti Smith Paulina Wilk Paullina Simons Pavol Rankov Pierre Lemaitre Piotr Adamczyk Rafał Kosik Richard Lourie Rosamund Lupton Roy Jacobsen Ryszard Kapuściński Sabina Czupryńska Sara Bergmark Elfgren Sarah Lotz Serhij Żadan Siergiej Łukjanienko Sławomir Mrożek Stanisław Dygat Stanisław Ignacy Witkiewicz Stanisław Lem Sue Monk Kidd Suzanne Collins Sylvia Plath Szczepan Twardoch Tadeusz Konwicki Terry Pratchett Tomasz Lem Tore Renberg Tove Jansson Trygve Gulbranssen Umberto Eco Vanessa Diffenbaugh Virginia C. Andrews Vladimir Nabokov Wiech William Shakespeare William Styron Wioletta Grzegorzewska Wit Szostak Witold Gombrowicz Wladimir Sorokin Wojciech Tochman Zofia Chądzyńska Zofia Lorentz Zofia Posmysz

Popularne posty

O mnie

Moje zdjęcie
Nie lubię kawy na wynos: zawsze się oparzę i obleję. Maniakalnie oglądam "Ranczo" i jeszcze "Brzydulę".Uwielbiam zimę. I wiosnę. I jesień. I deszcz. Lubię ludzi. Kocham zwierzęta. Czytam, więc wmawiam sobie, że myślę.